Làm mới “Made in China”

Từ bỏ mô hình “giá rẻ”

David Hsieh - một nhà thiết kế giày từ London vừa chuyển đến Đông Hoàn và mở một phòng thiết kế vào thời gian các nhà máy giày lần lượt đóng cửa, sa thải công nhân. Công ty DHD London của ông Hsieh chuyên thiết kế và tiếp thị các thương hiệu giày dép cao cấp. Ông cũng đã tự thiết kế cho mình một bộ sưu tập các kiểu giày dép lấy cảm hứng từ kiến trúc và nghệ thuật cổ Trung Quốc. Chìa khóa của thành công, theo ông Hsieh, là tính sáng tạo. “Giá rẻ không còn là vũ khí cạnh tranh nữa”, ông nói.

Đây là một phần trong nỗ lực kéo công nghiệp giày dép - và cả nền công nghiệp Trung Quốc nói chung - ra khỏi sự phụ thuộc vào hàng xuất khẩu giá rẻ. Đương đầu với chi phí sản xuất ngày càng tăng và nhu cầu tiêu thụ ngày càng giảm, hàng loạt nhà sản xuất giày đang cố leo lên thị trường cao cấp hơn. Bằng cách đầu tư vào thiết kế và phát triển thương hiệu riêng, họ hy vọng sẽ mở rộng được tỷ suất lợi nhuận và khai phá được các thị trường mới.

Thời oanh liệt nay còn đâu
 

Một thời là biểu tượng của sức mạnh công nghiệp Trung Quốc, thành phố Đông Hoàn đang rơi vào khủng hoảng. Từ khi Trung Quốc mở cửa kinh tế vào cuối thập niên 1970, vùng đồng bằng sông Châu Giang thuộc tỉnh Quảng Đông, nơi có thành phố Đông Hoàn - đã thu hút hàng ngàn nhà sản xuất giày dép, chủ yếu từ Hồng Kông và Đài Loan, nhờ lợi thế giá đất rẻ, luật pháp lỏng lẻo và nguồn cung cấp nhân công giá rẻ gần như vô tận. Đến nay Trung Quốc đã dẫn đầu thế giới về sản xuất giày, mỗi năm xuất khẩu khoảng 10 tỉ đôi giày và một phần tư trong số đó được làm ở Đông Hoàn.

Nhưng thời của lao động và đất đai giá rẻ đã trôi qua, thời của giày dép “made in China” giá cực rẻ cũng đã trôi theo. Tommy Fong, Chủ tịch Hội Giày da Hồng Kông - đại diện cho 400 nhà sản xuất giày trong vùng, than thở: “Chúng tôi mất 30 năm gây dựng ngành sản xuất giày, nhưng nó đã chết chỉ trong vòng sáu tháng”. Lý do thật đơn giản: chi phí tăng, nhu cầu giảm. Khi hàng ngàn nhà máy kéo nhau vào vùng châu thổ, đất đai trở nên khan hiếm. Luật lao động mới của Trung Quốc ấn định mức lương tối thiểu, hạn chế tăng ca và buộc thanh toán cho người nghỉ việc mỗi năm làm việc một tháng lương… đã khiến chi phí lao động tăng vọt. Để giảm giá thành, nhiều công ty phải dời nhà máy đến những địa phương miền Tây và miền Bắc Trung Quốc, hoặc sang các nước có giá nhân công rẻ hơn như Việt Nam, Indonesia và Bangladesh.

Quá trình tăng giá của đồng nhân dân tệ so với đô-la Mỹ khiến hàng xuất khẩu Trung Quốc giảm sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Cuộc khủng hoảng tài chính làm cho người tiêu thụ giảm mua giày. Các chủ nhà máy nói rằng, trong quý 4 năm ngoái, đơn đặt hàng giảm từ 10% đến 30% so với cùng kỳ năm trước, và năm 2009 tình hình sẽ khó khăn hơn nữa. Hậu quả chung của các yếu tố đó là sự sụp đổ. Ông Fong ước tính, từ năm ngoái đến nay đã có 1.000 nhà máy giày tại Quảng Đông đóng cửa và các đường phố bụi bặm của Đông Hoàn nay trở nên vắng vẻ.“Tôi biết thời khó khăn sẽ tới song không ngờ tình hình lại sa sút quá nhanh và quá bất ngờ”, ông William Wong - Giám đốc điều hành Công ty giày Goddess, nói. Ông Wong, chủ sử dụng khoảng 500 lao động, dự tính doanh số năm 2009 của công ty sẽ giảm từ 30% đến 50% và giảm lao động là điều không thể tránh khỏi.

Hướng vào nội địa: không dễ
 

Để tồn tại, ông Wong có kế hoạch rút ra khỏi cuộc cạnh tranh về giá. Bằng cách tập trung vào khâu thiết kế và phát triển thương hiệu, ông hy vọng sẽ nâng cao tỷ suất lợi nhuận và mở rộng sự hiện diện trên thị trường nội địa Trung Quốc. Cho đến nay, công ty Goddess xuất khẩu 90% sản lượng nhưng ông Wong hy vọng trong các năm tới, tiêu thụ trong nước sẽ chiếm khoảng 50%. Để thực hiện mục tiêu này, công ty bắt đầu đưa ra trang web bán lẻ findsu.com, tập trung bán giày cao cấp cho những khách hàng nội địa Trung Quốc chuộng hàng hiệu.

Ông Fong, Chủ tịch Hội Giày da, cũng có kế hoạch tương tự cho Công ty Peninsula của mình. Ông thuê một đội ngũ thiết kế riêng và tin vào sức mua của lớp người tiêu dùng chuộng thời trang ở Trung Quốc. Cho đến nay, Peninsula xuất khẩu 95% sản lượng nhưng ông Fong muốn nâng tỷ lệ tiêu thụ nội địa lên khoảng 25% - 30%. “Tôi không thể bỏ hết trứng vào một giỏ, cần phải đa dạng thị trường”, ông Fong nói.

Nhưng chưa có gì bảo đảm rằng, người Trung Quốc sẽ mua giày ở mức giá cao gần ngang với người Mỹ, hoặc họ sẽ mua nhiều giày như người châu Âu. Theo ông Stanley Chu - người tổ chức các hội chợ giày dép ở Quảng Đông, bình quân mỗi người Mỹ mua 7 đôi giày một năm, trong lúc người Trung Quốc chỉ mua 2 đôi, mà đó là trước khi kinh tế suy thoái. Mặc dù sau 30 năm cải cách kinh tế, người Trung Quốc đã giàu hơn trước nhưng sức mua của người dân, tính theo tỷ lệ tiêu dùng trong GDP, lại không tăng mà giảm từ đầu thập niên 1980, hiện tiêu dùng chỉ bằng 35% GDP của Trung Quốc. Khi kinh tế tăng trưởng chậm lại, cuộc sống trở nên bấp bênh, chắc rằng Trung Quốc không phải là thị trường tốt cho mặt hàng giày dép.

Tuy vậy ở Đông Hoàn, nhiều người vẫn thích nhìn xa trông rộng. Ông Chu gọi đây là “thời kỳ chuyển tiếp”, trong đó các công ty dựa vào đất đai và lao động giá rẻ sẽ phải sập tiệm, các công ty mạnh hơn, có trách nhiệm với môi trường hơn, sẽ nổi lên. “Theo con đường hiện nay không có sự tăng trưởng bền vững. Chúng tôi phải đi chậm lại thôi”, ông Chu nói.