Sự trở lại châu Á của Mỹ

Tổng thống Ô-ba-ma thể hiện sự coi trọng vai trò của châu Á trong bài phát biểu về chính sách của Mỹ đối với châu Á trình bày tại Tô-ki-ô, Nhật Bản, nhấn mạnh an ninh của châu Á có tác động trực tiếp an ninh quốc gia của Mỹ, trên tất cả các mặt như phục hồi kinh tế, bảo đảm an ninh năng lượng, đối phó biến đổi khí hậu, chống khủng bố, ngăn chặn phổ biến vũ khí hạt nhân... Một bằng chứng rõ ràng và mới nhất về tầm quan trọng của châu Á là sự chuyển dịch vừa qua từ G8 sang G20, trong đó các nước châu Á có tiếng nói lớn hơn, trở thành diễn đàn chính cho sự hợp tác kinh tế quốc tế nhằm thúc đẩy sự phục hồi kinh tế thế giới và cải tổ cơ cấu kinh tế quốc tế. Vì thế, ông chủ Nhà trắng xác định mục tiêu của chuyến công du châu Á này là tăng cường các quan hệ đồng minh truyền thống và xây dựng các quan hệ đối tác mới, tham gia các nỗ lực đa phương và các thể chế khu vực ở châu Á - Thái Bình Dương.

Nhằm tăng cường các quan hệ đồng minh truyền thống, Tổng thống Ô-ba-ma mở đầu chuyến thăm ở Nhật Bản và kết thúc chuyến đi ở Hàn Quốc, là hai đồng minh quan trọng ở châu Á của Mỹ hơn nửa thế kỷ qua. Quan hệ Mỹ - Nhật Bản đang có những dấu hiệu rạn nứt sau khi ở Nhật Bản thay đổi chính quyền và Chính phủ của Thủ tướng Ha-tô-y-a-ma đang phải chịu sức ép từ cử tri Nhật Bản đòi giảm sự phụ thuộc vào Mỹ, nhất là trong vấn đề bố trí lại các căn cứ quân sự Mỹ ở Nhật Bản. Trong chuyến thăm này, mặc dù Tổng thống Ô-ba-ma bảo đảm sẽ cùng Nhật Bản phát triển quan hệ theo hướng bình đẳng, nhưng Thủ tướng Ha-tô-y-a-ma vẫn "bảo lưu" quyết định sẽ dời căn cứ không quân Phu-ten-ma của Mỹ ra khỏi đảo Ô-ki-na-oa như từng hứa với cử tri. So với Nhật Bản, chuyến thăm Hàn Quốc của ông Ô-ba-ma được coi là thành công hơn, với việc hai bên đạt nhất trí về các vấn đề cơ bản như quan hệ đồng minh, vấn đề hạt nhân Triều Tiên, Hiệp định tự do thương mại song phương. Nhìn chung, Tổng thống Ô-ba-ma đã đạt được một trong những mục tiêu quan trọng của chuyến thăm châu Á là củng cố quan hệ đồng minh chặt chẽ với Nhật Bản và Hàn Quốc, vì dù thế nào, hai nước này vẫn cần ô bảo hộ an ninh của Mỹ.

Báo giới trong và ngoài khu vực châu Á - Thái Bình Dương và cả ở Mỹ có chung nhận định là trọng tâm chuyến công du châu Á của Tổng thống Ô-ba-ma là Trung Quốc. Những vấn đề Mỹ đang cần giải quyết, từ chương trình hạt nhân của I-ran và Triều Tiên, phục hồi kinh tế, trái đất ấm lên..., đều liên quan Trung Quốc, do vậy ông Ô-ba-ma đã dành gần nửa chương trình chuyến công du để thăm Trung Quốc. Trong các cuộc hội đàm với các nhà lãnh đạo Trung Quốc, ông Ô-ba-ma nhấn mạnh Mỹ giờ đây coi Trung Quốc là "đối tác", chứ không còn chỉ là "cổ đông" trong các vấn đề của thế giới như thời chính quyền G.Bu-sơ. Do sự ràng buộc lẫn nhau ngày càng chặt chẽ, nhất là về kinh tế (Trung Quốc hiện là chủ nợ lớn nhất của Mỹ, ngược lại Mỹ là thị trường lớn nhất cho hàng hóa Trung Quốc), hai nước cần nhau, đặc biệt trong thời điểm khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu hiện nay.

 

chuyến thăm Trung Quốc tháng 10-2009. Ảnh AFP.
 

Tuy nhiên, một nước Trung Quốc cũng những va chạm lợi ích với Mỹ. Và giữa hai bên không tránh khỏi những nghi kỵ về mục đích và tính toán lâu dài của nhau.

Nhiều nhà phân tích cho rằng khái niệm "hợp tác thực dụng" mà chính ông Ô-ba-ma nêu ra trong bài phát biểu ở Nhật Bản, được hiểu là hợp tác trong các vấn đề mang lại lợi ích chung và hạn chế mâu thuẫn ảnh hưởng quan hệ chung, có lẽ là thực tế và phù hợp với hiện trạng và tính chất quan hệ Mỹ - Trung hiện nay.

Không chỉ thúc đẩy tìm kiếm đối tác song phương, trong chuyến thăm này Tổng thống Ô-ba-ma còn thúc đẩy sự can dự sâu rộng hơn của Mỹ ở châu Á - Thái Bình Dương thông qua các diễn đàn đa phương và tổ chức khu vực như APEC, ASEAN, EAS, với điểm nhấn mang tính biểu tượng là trở thành Tổng thống Mỹ đầu tiên gặp cả mười nhà lãnh đạo ASEAN. Ông Ô-ba-ma cũng thừa nhận chính sách đơn phương của chính quyền tiền nhiệm đã khiến Mỹ bị xa lánh ở khu vực này thời gian qua, và chuyến thăm này chính thức khẳng định "sự trở lại châu Á" của Mỹ.

Thông điệp chính mà Tổng thống Ô-ba-ma muốn gửi tới châu Á qua chuyến thăm này, đó là Mỹ cũng là một "quốc gia Thái Bình Dương" và ông Ô-ba-ma là "Tổng thống Thái Bình Dương" đầu tiên của Mỹ, sẽ đưa "cánh" Thái Bình Dương trong chính sách đối ngoại của Mỹ lên cao hơn, phù hợp hơn với vai trò ngày càng lớn của khu vực này đối với an ninh quốc gia của Mỹ và trên thế giới, giúp chính sách đối ngoại của Mỹ cân bằng hơn (từ trước tới nay Mỹ vẫn ưu tiên nhất quan hệ xuyên Ðại Tây Dương). Về phần các đối tác châu Á, dù là đồng minh lâu nay hay là đối tác mới mà Mỹ đang tìm kiếm, nhờ có thực lực gia tăng mạnh mẽ thời gian qua, họ đều đã có tiếng nói tự tin hơn, tỏ rõ mong muốn bình đẳng hơn trong quan hệ với Mỹ. Nhưng từ mong muốn tới thực tế còn một khoảng cách. Những khó khăn hiện tại, đặc biệt là về kinh tế, khiến Mỹ gặp nhiều thách thức trong việc duy trì địa vị siêu cường số một và vai trò lãnh đạo trên thế giới. Mặc dù coi trọng châu Á hơn và tuyên bố trong chuyến thăm này là đồng ý hướng tới sự bình đẳng hơn trong quan hệ với các đối tác ở khu vực như Nhật Bản, Trung Quốc..., nhưng ngay trong đoạn cuối bài phát biểu ở Tô-ki-ô, Tổng thống Ô-ba-ma đã khẳng định rõ ràng và mạnh mẽ mục đích chính sách của Mỹ đối với châu Á - Thái Bình Dương, đó là "tăng cường và duy trì vai trò lãnh đạo của Mỹ" ở khu vực này.