Thế giới một năm nhìn lại

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Trong năm cầm quyền đầu tiên, Tổng thống Mỹ Obama đã gặp nhiều thử thách trong việc thay đổi chính sách an ninh và ngoại giao của Mỹ. Ảnh: REUTERS.

Sau đây là một cách tổng kết thế giới năm 2009 của tạp chí Anh The Economist. Xin giới thiệu tổng thể để bạn đọc tham khảo.

Tổng thống Mỹ da đen đầu tiên

Năm 2009 Barack Obama làm lễ nhậm chức tổng thống thứ 44 của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Trong năm tại vị đầu tiên đầy sóng gió, vị tổng thống da đen này đã hủy bỏ lệnh cấm cung cấp tài chính cho việc nghiên cứu tế bào gốc, xóa bỏ một số hạn chế trong quan hệ với Cuba, bỏ lệnh cấm những người bị nhiễm HIV đến Mỹ, thúc đẩy Quốc hội thông qua dự luật cải cách y tế, hứa hẹn đóng cửa nhà tù Guantanamo, cam kết cắt giảm khí thải của nước này và bổ nhiệm một người Nam Mỹ đầu tiên vào tòa thượng thẩm.

Vị tổng thống Mỹ thứ 44 cũng thay đổi giọng điệu trong chính sách đối ngoại và an ninh bằng cách điều chỉnh các quan hệ với Nga, dừng việc tra tấn trong quá trình thẩm vấn tình báo. Tại Cairo, lời kêu gọi về “một khởi đầu mới” với người Hồi giáo của ông được thế giới Ảrập hưởng ứng. Ông cũng được nhận giải thưởng Nobel hòa bình, nhưng lại bảo vệ việc sử dụng vũ lực trong “các cuộc chiến tranh chính nghĩa”.

Iran và Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên tiếp tục cứng rắn, bất chấp Obama kêu gọi lãnh đạo hai nước này hãy “hạ nắm đấm”. Iran vẫn tiếp tục triển khai chương trình hạt nhân, thực hiện các cuộc thử nghiệm tên lửa ngay trước khi nước này bước vào đàm phán ở Geneva với sáu cường quốc hàng đầu. Một cơ sở điều chế uranium bí mật của nước này bị phát hiện. Cộng hòa dân chủ nhân dân Triều Tiên phóng thử loại tên lửa mà phương Tây tin rằng có thể bắn tới Alaska của Mỹ. Hai nữ phóng viên Mỹ bị quốc gia này bắt giữ đã được trả tự do sau khi cựu Tổng thống Bill Clinton đến Bình Nhưỡng gặp gỡ nhà lãnh đạo Kim Jong Il.

Tháng 6, quân đội Mỹ rút ra khỏi các thành phố lớn ở Iraq. Trước đó Tổng thống Obama đưa ra kế hoạch rút hầu hết quân đội Mỹ ra khỏi nước này vào năm 2010. Các đợt bùng phát đánh bom liều chết giết chết nhiều người vẫn tiếp tục lan tỏa khắp đất nước này. Iraq sẽ tổ chức tổng tuyển cử vào tháng 3 năm sau.

Các nỗ lực bình ổn tình hình ở Afghanistan đã gặp trở ngại từ một cuộc bầu cử tổng thống đầy tranh cãi. Giữa những cáo buộc về tham nhũng và gian lận bầu cử, Hamid Karzai được tuyên bố là người thắng cuộc, nhưng chỉ sau khi mà đối thủ chính đã từ bỏ vòng bỏ phiếu cuối.

2009 là năm mà khối liên minh trong cuộc chiến Afghanistan chịu cảnh thương vong tồi tệ nhất. Tướng Stanley McChrystal, chỉ huy trưởng quân đội Mỹ ở chiến trường này, yêu cầu tăng quân để chống lại lực lượng nổi dậy Taliban, nhưng Tổng thống Obama cho rằng cần phải cân nhắc chiến lược phù hợp, và cuối cùng đồng ý tăng thêm 30.000 quân.

Bạo lực ở Pakistan diễn ra căng thẳng. Các cuộc tấn công khủng bố đẫm máu nhất được tiến hành ở Peshawar, thủ phủ của tỉnh vùng biên giới Tây Bắc. Vào tháng 10, lực lượng Taliban tấn công trụ sở quân đội Pakistan ở thành phố Rawalpindi. Quân đội Pakistan bắt đầu chiến dịch chống lại lực lượng Taliban ở các khu vực bộ lạc ở Nam Waziristan.

Cánh tả lên ngôi

Một cuộc đảo chính quân sự ở Honduras đã lật đổ Tổng thống Manuel Zelaya, khiến ông này phải lưu vong và sau đó trở về tị nạn ở sứ quán Brazil. Sau nhiều nỗ lực ngoại giao không mang lại kết quả, một cuộc tổng tuyển cử được tổ chức và Porfirio Lobo, ứng viên trung tả đã giành thắng lợi, dù nhiều chính phủ tuyên bố không công nhận kết quả này.

Hiệp ước Lisbon của Liên hiệp châu Âu cuối cùng cũng có hiệu lực sau khi Ireland tán đồng trong lần trưng cầu dân ý lần hai cùng với Tổng thống Cộng hòa Czech cuối cùng ký vào hiệp ước. Điều này không làm giảm bớt việc chỉ trích văn kiện này của những người theo chủ nghĩa hoài nghi về một châu Âu nhất thể hóa. Herman Van Rompuy, Thủ tướng Bỉ, đã đắc cử chức vụ chủ tịch lâu dài của Hội đồng châu Âu.

Vào tháng 12, Chính phủ Mexico đã đạt được thành công hiếm hoi trong cuộc chiến chống lại nạn buôn bán ma túy khi quân đội nước này tiêu diệt tay trùm Arturo Beltran Leyva. Vào tháng 3, Liên hiệp quốc tái cam kết chống nạn buôn lậu ma túy, dù rằng có thêm những người do dự. Ở nhiều vùng châu Mỹ sử dụng cần sa là hợp pháp .Kinh tế Trung Quốc lại bắt đầu tăng tốc; xuất nhập khẩu tăng sau đợt sụt giảm sâu và cơn khát nguyên liệu thô trở lại của quốc gia này đóng góp một phần vào sự gia tăng giá cả hàng hóa.

Lao động thất nghiệp

Chính quyền khắp nơi trên thế giới đã thực hiện nhiều biện pháp đối phó với cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong nhiều thập niên qua khi tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt. Hồi tháng 1, Quốc hội Mỹ thông qua một gói kích cầu khổng lồ lên tới 787 tỉ đô la Mỹ, và Ngân hàng trung ương Anh đã thực thi một chương trình “nới lỏng tiền tệ” bơm 200 tỉ bảng Anh (khoảng 330 tỉ đô la Mỹ) vào nền kinh tế nước này.

Kết quả là các nền kinh tế phương Tây đã dò dẫm ngoi lên từ khủng hoảng, làm lắng dịu những lo ngại thế giới có thể bước vào một cuộc khủng hoảng tương tự như cơn Đại suy thoái năm 1929. Nhưng mối lo lắng nhanh chóng bộc lộ đối với những khoản thâm hụt ngân sách lớn: Mỹ bị thâm hụt kỷ lục với hơn 1.400 tỉ đô la. Quỹ Tiền tệ quốc tế, Ngân hàng trung ương châu Âu và các tổ chức tín dụng khác đã thúc giục các quốc gia phải có các bước đi nhằm kéo giãn các kế hoạch kích cầu của mình.

Nhờ các thị trường chứng khoán tăng lên, và sau khi vượt qua được “các bài kiểm tra căng thẳng” của chính phủ về khả năng ứng phó với những cú sốc tài chính trong tương lai, nhiều ngân hàng, trong đó có cả Bank of America, Citigroup và Wells Fargo, bắt đầu trả lại khoản tiền cứu trợ họ nhận được trong thời kỳ đỉnh điểm của cuộc khủng hoảng. Nhiều ngân hàng được nhận hỗ trợ bằng cách đưa ra các cổ phiếu qua các kế hoạch huy động vốn.

Chính khách chỉ trích giới ngân hàng

Giới lãnh đạo ngân hàng bị các chính trị gia đả kích gay gắt vì tiếp tục được trả những khoản tiền thưởng kếch xù. Vụ phơi bày các khoản tiền thưởng của các giám đốc điều hành tại Công ty Bảo hiểm Mỹ AIG, vốn nhận được khoản cứu trợ 170 tỉ đô la Mỹ, đã làm bùng phát cơn thịnh nộ. Thủ tướng Anh đã phải áp đặt một mức thuế siêu lợi tức đối với các khoản tiền thưởng của giới ngân hàng nước này.

Bernie Madoff lãnh mức án 150 năm tù giam vì tội lừa đảo khách hàng khoản tiền lên tới 65 tỉ đô la Mỹ. Allen Stanford, một tỉ phú bang Texas (Mỹ), và là một nhà tài trợ môn cricket, cũng bị bắt vì bị tình nghi lừa đảo các nhà đầu tư khoảng 8 tỉ đô la Mỹ qua ngân hàng của mình ở Antigua.

Một chiếc máy bay phản lực của hãng hàng không Air France (Pháp) trên đường bay từ Rio de Janeiro (Brazil) tới Paris đã bị rơi ở giữa Đại Tây Dương hồi tháng 6, làm thiệt mạng 228 người, đây là vụ tai nạn máy bay tồi tệ nhất trong thập niên này.

Cuộc bầu cử Tổng thống Iran dẫn tới một cuộc khủng hoảng chính trị tồi tệ nhất của nước cộng hòa Hồi giáo này kể từ cuộc cách mạng năm 1979. Các cuộc thăm dò dư luận cho thấy ứng viên cải cách Mir Hosein Mousavi, có khả năng đánh bại đương kim Tổng thống Mahmoud Ahmadinejad. Kết quả chiến thắng thuộc về tổng thống Ahmadinejad đã khiến hàng triệu người xuống đường biểu tình vì họ cho rằng cuộc bầu cử có gian lận. Hàng trăm người bị bắt giữ ở thủ đô Tehran và các vùng khác. Những người chống đối bị bỏ tù trong hàng loạt vụ xét xử được truyền hình.

Sau 25 năm xung đột, nội chiến Sri Lanka đã đi đến hồi kết thúc khi quân đội chính phủ chiếm được những khu vực cuối cùng của phiến quân Hổ Tamil. Hàng ngàn người đã thiệt mạng trong những ngày cuối cùng của cuộc chiến, cùng khoảng 300.000 người phải rời bỏ nhà cửa.

Vào tháng 1, Australia phải hứng chịu trận bão lửa tồi tệ nhất trong lịch sử, với hơn 170 người thiệt mạng ở bang Victoria.

Xài chùa

Việc phát hiện các khoản chi tiêu mà các nghị sĩ quốc hội Anh chi xài đã làm tiêu tan uy tín của nhiều nghị sĩ. Các khoản chi nghe rất buồn cười như xây nhà đảo cho vịt ở, bón phân, dọn mương và phim cấp 4.

Hãng General Motors bị phá sản với khoản nợ 172 tỉ đô la Mỹ, là thất bại lớn nhất trong lịch sử công nghiệp Mỹ. Chính phủ Mỹ đã phải ra tay giữ một khoản vốn chi phối trong ngành sản xuất xe hơi khi ngành này vừa ngoi lên từ việc bảo hộ phá sản. General Motors và các đối thủ hưởng lợi từ các kế hoạch trợ cấp cash-for-clunkers, một chương trình khuyến khích người tiêu dùng đổi xe cũ lấy xe mới ít tiết kiệm nhiên liệu hơn.

Chrysler cũng phá sản nhưng cuối cùng được hãng Fiat ra tay cứu giúp. Các công ty khác có dấu hiệu bị dồn vào chân tường gồm có nhà sản xuất thiết bị viễn thông Nortel Networks, tạp chí Reader’s Digest, nhà điều hành công viên giải trí Six Flags, chủ sòng bạc ở thành phố Atlantic Trump Entertainment, nhà xuất bản tờ Chicago Sun-Times và Waterford Wedgwood, nhà sản xuất pha lê và gốm sứ.

Zimbabwe chứng kiến cảnh một chính phủ chia sẻ quyền lực với Robert Mugabe giữ chức tổng thống và Morgan Tsvangirai, lãnh đạo phe đối lập, trở thành thủ tướng. Một tháng sau khi tuyên thệ, Tsvangirai bị thương trong một vụ đụng xe khiến vợ ông tử nạn.

Cuối năm 2008, sau khi tổ chức Hamas tăng cường tấn công bằng rocket, Israel bắt đầu trả đũa nhằm vào dải Gaza bằng các cuộc không kích và chiếm đóng trên bộ. Hàng trăm thường dân Palestine bị thiệt mạng và hàng ngàn người bị thương trước khi binh lính Israel rút vào giữa tháng 1. Sau một cuộc điều tra, bản báo cáo Goldstone của Liên hiệp quốc, công bố hồi tháng 9, cáo buộc cả hai lực lượng Israel lẫn Hamas phạm tội ác chiến tranh, nhưng dành những chỉ trích gay gắt nhất đối với Israel, và bị nước này bác bỏ vì cho rằng báo cáo mang tính thiên vị.

Binyamin Netanyahu trở thành thủ tướng Israel lần thứ hai, đứng đầu một chính phủ liên minh sau cuộc bầu cử. Các hoạt động ngoại giao về trao đổi tù binh và các khu định cư tiếp tục bị đóng băng, khiến nhiều người thất vọng, dù vào tháng 6, Thủ tướng Netanyahu lần đầu tiên công khai thừa nhận ý tưởng về một nhà nước Palestine.Ở Venezuela, Tổng thống Hugo Chavez giành thắng lợi trong cuộc trưng cầu dân ý về xóa bỏ hạn chế nhiệm kỳ tổng thống. Ông tiếp tục tấn công phe đối lập và đe dọa sử dụng hành động quân sự chống lại Colombia, sau khi chính quyền nước láng giềng này tái phê chuẩn một thỏa thuận cho phép quân đội Mỹ được sử dụng các căn cứ trên lãnh thổ mình để chống lại bọn buôn lậu ma túy.

Virus A/H1N1, còn gọi là cúm heo, xuất phát từ Mexico, khiến Tổ chức Y tế thế giới phải tuyên bố một đại dịch toàn cầu. Các quốc gia khuyên người dân phải hạn chế đi lại và tránh các khu vực công cộng. Đến nay đã có ít nhất 9.500 người trên thế giới bị tử vọng vì dịch cúm này.