Chưa có giải pháp tổng thể

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Trận mưa chiều ngày 21-7 vừa qua đã nhấn chìm 35 tuyến đường ở TPHCM, nhưng đây vẫn chưa phải là trận mưa lớn nhất. Với lượng mưa trung bình đo được gần 90 mi li mét, nó vẫn còn kém xa trận mưa tới 140 mi li mét xảy ra hồi đầu tháng 8 năm ngoái. Thế nhưng, tình trạng ngập lụt vào chiều 21-7 vừa qua nghiêm trọng không kém những gì đã xảy ra sau các trận mưa lớn hơn nhiều của những năm trước đây.

Các nhà khoa học cảnh báo, trong tương lai ngập lụt ở TPHCM sẽ còn nghiêm trọng hơn rất nhiều. Theo kết quả nghiên cứu của Trung tâm Quốc tế về quản lý môi trường (ICEM), diện tích bị ngập lụt thường xuyên ở TPHCM hiện nay là hơn 108.000 héc ta, tương đương 54% diện tích thành phố. Có thể thấy, tình trạng ngập lụt tại thành phố chẳng những không giảm mà còn tăng mạnh.

Ban điều phối Chống ngập TPHCM cho rằng, nguyên nhân là do cơ sở hạ tầng kỹ thuật không phát triển kịp với tốc độ đô thị hóa, hệ thống tiêu thoát nước tự nhiên như kênh, rạch và đất trống bị thu hẹp. Trong khi đó, lượng mưa thì có xu hướng ngày càng tăng. Kết quả quan sát trong 50 năm qua cho thấy, cứ mỗi năm lượng mưa lại tăng thêm 0,8 mi li mét.

Ngoài ngập lụt, cho đến nay khu vực TPHCM chưa bị đe dọa nhiều bởi bão nhiệt đới. ICEM cho biết, trong suốt thế kỷ 20, chỉ có 10% các trận bão đổ bộ vào Việt Nam có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới TPHCM. Nhưng trong điều kiện khí hậu trái đất đang nóng lên, trong 40 năm nữa, những trận bão lớn sẽ đổ bộ vào miền Nam, vùng gần TPHCM, thậm chí là trực tiếp vào thành phố, sẽ trở nên thường xuyên hơn.

Lượng mưa trung bình ở khu vực cũng không dừng lại ở mức như hiện nay, mà có thể sẽ tăng tới 20% vào năm 2050. ICEM dự báo, đến 2050, diện tích ngập lụt thường xuyên ở TPHCM sẽ tăng lên tới 61% và trong mùa mưa bão tới 71%, với độ sâu có thể nhiều hơn hiện nay đến 40%. Điều đáng nói là, theo ICEM, cho dù TPHCM hoàn thành dự án trị giá 11.500 tỉ đồng để xây dựng đê chống ngập, thì diện tích đất bị ngập vẫn tăng.

“Hệ thống kiểm soát lũ lụt dự kiến sẽ chẳng làm được gì mấy để bảo vệ phần lớn không gian mở còn lại của thành phố. Nó chỉ giảm được mức độ nghiêm trọng của tác động nhờ giảm bớt độ sâu và thời gian ngập mà thôi”, ICEM kết luận.

Cho dù một số cán bộ quản lý và nhà khoa học chưa đồng tình với dự báo của ICEM về quy mô cũng như mức độ nghiệm trọng của tình trạng ngập lụt ở TPHCM trong tương lai, nhưng đề xuất của tổ chức này về biện pháp để thích ứng với biến đổi khi hậu thì rất đáng để xem xét.

Theo ICEM, cần có các biện pháp đồng bộ cho TPHCM, bao gồm cả giải pháp cứng như xây dựng đê, lập các trạm bơm thoát nước và sử dụng sự bảo vệ tự nhiên như tăng cường khả năng hấp thu, tiêu thoát nước của hệ sinh thái. Các quy hoạch phát triển ngành và phát triển không gian đô thị, đặc biệt là quy hoạch vị trí các khu công nghiệp phải được lồng ghép với tác động của biến đổi khí hậu.

Một trong những dự án được kỳ vọng sẽ cứu TPHCM khỏi tình trạng ngập lụt là xây dựng hệ thống đê bao trị giá 11.500 tỉ đồng, với vùng được bao rộng 2.000 ki lô mét vuông, chiếm gần hết diện tích thành phố. Nhưng xét theo quan điểm đồng bộ, dự án này vẫn còn khiếm khuyết.

Tiến sĩ Tô Văn Trường, Viện trưởng Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam, cho rằng dự án quy hoạch thủy lợi chống ngập lụt cho TPHCM đã không kết hợp được với các dự án quy hoạch khác trong một bài toán quy hoạch tổng thể của thành phố.

Lẽ ra, khi xây dựng đề án, nó phải được kết hợp với các quy hoạch khác như: Quy hoạch tổng thể về phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch cốt nền, quy hoạch xây dựng chi tiết, giao thông, cấp thoát nước, thông tin liên lạc… nhất là quy họach cốt nền, một vấn đề hầu như vẫn còn bỏ ngỏ. Đồng thời, để tìm ra giải pháp chống ngập lụt tốt nhất, phải xác định rõ nguyên nhân và các yếu tố tác động theo không gian và thời gian.

Việc dự án không nghiên cứu giải pháp chống ngập do tác động của mưa là một thiếu sót. Cũng theo ông Trường, không nên quá đặt niềm tin vào việc đầu tư xây dựng các công trình chống ngập, mà cần đặc biệt quan tâm đến giải pháp phi công trình như vận động cộng đồng không xả rác xuống kênh, rạch, tăng cường tiêu thoát nước tự nhiên. Đây cũng là quan điểm của các chuyên gia thuộc ICEM.

TPHCM dự báo, sau 15 năm nữa, diện tích đất nông nghiệp sẽ giảm 25%. Điều này chẳng những làm giảm khả năng tiêu thoát tự nhiên, mà còn tăng gánh nặng lên hệ thống thoát nước của thành phố. ICEM cho rằng, hạn chế tối đa việc giảm đất nông nghiệp và các khoảng trống là tối quan trọng đối với khả năng duy trì sức chống chọi của TPHCM trước biến đổi khí hậu.

Vì thế, cần hình thành một cách cân đối không gian trống vào các khu vực xây dựng, như công viên, vùng đệm dọc sông rạch, khu vui chơi giải trí nhằm bù đắp cho diện tích đất nông nghiệp bị mất, xác định những vùng đất có thể thích nghi với ngập lụt, để giảm áp lực cho khu vực nhạy cảm.

Đồng thời, quy hoạch đô thị phải tính tới việc quản lý và thực hiện phân vùng xây dựng nhằm tránh phát triển không hợp lý, mở rộng đô thị sai vị trí.

Trong nghiên cứu của mình, ICEM đã đề xuất 11 khuyến nghị để TPHCM có thể thích ứng với biến đổi khí hậu, với hầu hết là các giải pháp phi công trình như: hạn chế bê tông hóa sông rạch, đất đai; duy trì và tăng cường các hệ thống tự nhiên, đa dạng sinh học để có sự ổn định và tăng sức chống chọi; giữ sông, rạch sạch và lưu thông tốt; quy hoạch xây dựng đường giao thông, cấp nước và năng lượng, mạng lưới thông tin, các khu công nghiệp và trung tâm thương mại ở xa vùng dễ bị ngập lụt; phát huy kinh nghiệm ứng phó thiên tai và khả năng tự thích nghi trong cộng đồng.

ICEM ước tính, thiệt hại do ngập lụt thường xuyên đối với TPHCM năm 2050 vào khoảng 6,69-44,8 tỉ đô la Mỹ. Lẽ đương nhiên, đây chỉ là dự báo của một công trình nghiên cứu. Mức độ thiệt hại trong thực tế nhiều hay ít sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào hiệu quả của những giải pháp nhằm thích ứng với biến đổi khí hậu mà thành phố đang và sẽ thực hiện trong các năm tới.

(Theo Tấn Đức // Thời báo kinh tế Sài Gòn)