Quản lý đất đai: Tham nhũng "vươn tay" vào tất cả các công đoạn

Có một thực tế, nhà đầu tư câu kết với cán bộ để mua diện tích lớn đất nông nghiệp. Sau đó, họ tác động để sửa quy hoạch, chuyển diện tích này thành đất phi nông nghiệp với chênh lệch địa tô khổng lồ

Báo cáo được xây dựng trên cơ sở khảo sát 5 địa phương đại diện cho Bắc - Trung - Nam, đô thị, nông thôn, với sự tham gia của GS-TSKH Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ TN&MT và TS Đặng Ngọc Dinh - người có nhiều kinh nghiệm về khảo sát xã hội học hiện tượng tham nhũng. Báo cáo phân tích hai hoạt động quản lý đất đai chủ chốt: cấp giấy đỏ và thu hồi - giao đất/cấp đất. Theo báo cáo này, tham nhũng trong lĩnh vực quản lý đất đai hoàn toàn thỏa mãn phương trình:

Tham nhũng = (Độc quyền và Độc quyền quyết định) - (Trách nhiệm giải trình và Tính minh bạch).

Cấp giấy đỏ: Xuyên suốt nguy cơ tham nhũng

Trong chuỗi quy trình cấp giấy đỏ, kết quả khảo sát cho thấy các hành vi không trung thực có xu hướng mở rộng trong khu vực đất ở và đất thương mại phi nông nghiệp. Trong đó, 34% số người được hỏi cho rằng ở khâu đầu tiên - phổ biến thông tin về thủ tục là không được công khai hoặc công khai nửa vời. Như ở TP.HCM, người dân cho biết họ thường gặp khó khăn trong xác định, kê khai giấy tờ cần thiết. Còn ở Bắc Ninh, Bình Định, người dân nói họ thường không hiểu cách điền hồ sơ xin cấp giấy đỏ. Do vậy có nguy cơ cán bộ địa chính đặt ra yêu cầu trái pháp luật mà không biết, hoặc người nộp đơn thấy “oải” với thủ tục khó hiểu, dẫn tới phải lo lót để được cán bộ giúp đỡ.

Bước tiếp theo là đánh giá hồ sơ, phê duyệt và giao giấy đỏ. Hỏi 10 người thì 6 người cho rằng người làm giấy đỏ thường gặp phải việc kéo dài thời gian đánh giá, phê duyệt. Còn một số chủ doanh ngiệp cho rằng nếu có “quan hệ tốt” thì thời gian sẽ được rút ngắn.

Quy hoạch: Phần lớn dân không được lấy ý kiến

Chuỗi quy trình của hoạt động thu hồi, giao/cấp đất được bắt đầu bằng bước quy hoạch sử dụng đất và quy hoạch đô thị. Ở khâu này, nghiên cứu tại TP.HCM cho thấy rõ khả năng nhà đầu tư câu kết với cán bộ để mua diện tích lớn đất nông nghiệp. Sau đó, họ tác động để sửa quy hoạch, chuyển diện tích này thành đất phi nông nghiệp với chênh lệch địa tô khổng lồ.

Luật quy định địa điểm đầu tư chỉ được chấp thuận nếu phù hợp với quy hoạch đã được phê duyệt. Song thực tế cho thấy lãnh đạo địa phương sẵn sàng chấp thuận đề xuất không tuân thủ quy hoạch. Tại Hà Nội, dự án khách sạn trong Công viên Thống Nhất là ví dụ điển hình. Quy hoạch TP không cho phép chuyển đất công cộng sang mục đích kinh doanh nhưng dự án vẫn được phê duyệt. Đến năm 2008, dư luận phản ứng gay gắt, chính quyền mới chuyển dự án đi nơi khác.

Tham nhũng nghiêm trọng hơn vì giám sát yếu

Khâu tiếp theo là quyết định thu hồi, giao/cấp đất. Theo luật, có ba hình thức: giao đất thông qua đấu giá; đấu thầu dự án sử dụng đất; và chỉ định trực tiếp cho chủ đầu tư được lựa chọn. Hầu hết dự án hiện nay chọn cách thức thứ ba, bởi có thể “nhờ” chính quyền cưỡng chế thu hồi, rồi trực tiếp giao đất cho mình. Chi phí để được cấp đất bằng cách thức này rẻ hơn nhiều cách đấu giá, đấu thầu nên chủ đầu tư sẵn sàng “phí ngoại giao”. Tuy nhiên, lý giải hiện tượng này, lãnh đạo một số địa phương lại cho rằng lý do lựa chọn là hai hình thức kia không hấp dẫn để thu hút đầu tư…

Từ các phân tích trên, báo cáo cho rằng nguy cơ tham nhũng ở từng khâu trong chuỗi các thủ tục, hoạt động quản lý đất đai là rất lớn. Nguy cơ này lại nghiêm trọng hơn do hoạt động giám sát của HĐND và các hội đoàn thiếu hiệu quả. Báo chí mặc dù được xác định là công cụ quan trọng để phòng chống tham nhũng, song thực tế tác nghiệp của phóng viên gặp nhiều khó khăn.