Nền văn hóa Óc Eo: Kỳ bí còn dưới lòng đất

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Khung cảnh bưng Đá Nổi - lung Cột Cầu. Ảnh: Hồ Hùng.

Từ UBND xã Nhơn Nghĩa (huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ), đi vòng vèo chừng 2 ki lô mét qua những con đường quê mát rượi là đến bưng Đá Nổi - lung Cột Cầu, nơi mà dưới lòng đất còn nhiều bí mật về nền văn hóa Óc Eo chưa khám phá hết.

Tại điểm cuối của rạch Khai Luông, nơi giáp với rạch Bào Nhỏ, chính là nơi bắt nguồn của lung Cột Cầu. Lung này hiện vẫn còn dài hơn 300 mét, mặt nước trải đầy những cây sen xanh mướt.

Buổi sáng. Khung cảnh tại đây hết sức thanh bình. Vài cây bồ đề, cây gừa cổ thụ... đứng im lìm, trầm mặc, góp thêm vào khung cảnh tĩnh mịch, nên thơ. Không tiếng xe cộ, chẳng khói bụi tràn lan, khắp nơi tràn đầy luồng không khí trong lành, thỉnh thoảng nghe vài tiếng chim hót ngân vang, góp thêm phần thư thái...

Ông Mai Văn Nám, nhà ngay sát lung, kể rằng thời xưa cá dưới lung nhiều vô kể. Từ cá lóc, cá rô đồng cho tới những con cá trê vàng ươm, múp míp... Giờ đây, cá vẫn còn, dù không nhiều, nhưng lung đã cạn dần do quá trình bồi lắng.

Nhưng điểm hấp dẫn của nơi đây không phải là khung cảnh, không gian mà chính là những điều kỳ thú về nền văn hóa Óc Eo. “Cái tên bưng Đá Nổi - lung Cột Cầu không phải vô cớ mà có”, ông Nám nói.

Gọi bưng Đá Nổi, vì nơi đây, ngay gần cuối lung, từ rất lâu đã xuất hiện một đống đá cổ, mỗi hòn lớn cỡ một vòng tay người ôm, “nổi” lên mặt đất. “Có lẽ người Khơme xưa gom về định dùng cất chùa”, ông Nam đoán.

Còn lung Cột Cầu, cái tên xuất phát từ hàng trăm cây cột lớn nhỏ được xếp thành hai hàng, hầu hết đều là gỗ căm xe, tự nhiên từ lòng đất nhô dần lên, tựa như những trụ cầu.

“Có lâu lắm rồi, chẳng ai còn nhớ nữa”, ông Nguyễn Văn Tời, chủ nhân phần lớn diện tích đất ở đây, kể lại. Theo ông, đó có thể là dấu tích của người thời Óc Eo, đã từng xây nhà, dựng cột... tại mảnh đất này.

Theo nhiều tài liệu nghiên cứu, cư dân Óc Eo cổ cư trú trên nhà sàn ven hệ thống sông rạch tự nhiên và nhân tạo. Hình thức này được duy trì và phát triển trở thành một “truyền thống” thể hiện qua hệ thống di tích kiến trúc và những di vật khảo cổ có niên đại từ đầu Công nguyên đến thế kỷ 10-12.

Ông Tời kể rằng, vài chục năm trước, trong quá trình cải tạo đất để trồng trọt, người dân tình cờ phát hiện thêm nhiều mảnh gốm, sứ, tượng đá, mảnh vàng cổ... Khoảng năm 1988, có một đoàn các nhà khoa học Liên Xô (cũ) cũng đã đến đây tìm hiểu. Trước đó, khoảng năm 1985, đoàn khảo sát của Viện Khảo cổ Trung ương cũng đã đến thu thập nhiều mẫu cổ vật... “Họ thu được nhiều lắm, đoán chừng phải một xe tải mới chứa hết”, ông Tời nói.

Văn hóa Óc Eo phân bố chủ yếu trong phạm vi các tỉnh Nam bộ. Các di tích đã được phát hiện tại An Giang, Cần Thơ... hầu hết nằm dưới lòng đất trên dưới 3 mét, gồm các công trình kiến trúc tôn giáo và các khu mộ táng. Còn hiện vật vô cùng phong phú. Ngoài các tượng Phật, tượng thần bằng các chất liệu gỗ, đá, đồng, còn có hiện vật được làm bằng vàng. Hay những phù điêu và con dấu khắc trên gốm, đá, thủy tinh, kim loại. Ngoài ra còn có những đồng tiền kim khí đúc bằng vàng, đồng, chì thiếc, chì sắt. Nhiều hiện vật bằng vàng và vàng lá có hình chạm khắc, nhiều đồ trang sức bằng đá quý, đá màu, thủy tinh, kim loại, nhiều loại đồ gốm và những vật dụng bằng đất nung, đá, gỗ...

Đó là một nền văn hóa biển, hình thành và phát triển ở miền Tây sông Hậu. Cư dân Óc Eo - Phù Nam đã sớm thành thạo trong kỹ thuật khai thác biển, có kiến thức và kinh nghiệm sâu sắc trong việc trị thủy, làm thủy lợi và phát triển kinh tế hải thương. Do biết phát huy những điều kiện thuận lợi của vị thế tự nhiên, Phù Nam đã trở thành trung tâm kinh tế lớn nhất Đông Nam Á, đồng thời là nơi tiếp nhận và truyền phát văn hóa giữa phương Đông và phương Tây, qua vị trí chuyển giao của văn minh Ấn Độ. Những phát hiện về nền văn hóa Óc Eo đã làm rõ thêm vai trò của văn hóa Óc Eo và cảng thị Óc Eo theo con đường tơ lụa trên biển đối với vùng Đông Nam Á hải đảo và sang tận Địa Trung Hải.

Cho đến nay, tuyệt đại đa số các nhà nghiên cứu đều coi Óc Eo là nền tảng đồng thời là sự phát triển sớm nhất, tiêu biểu của văn hóa Phù Nam và vương quốc Phù Nam.

Theo Bảo tàng Cần Thơ, các hiện vật thu thập từ bưng Đá Nổi - lung Cột Cầu hiện đang được bảo quản và trưng bày tại bảo tàng Cần Thơ.

Tuy vậy, từ lúc “nổi tiếng” đến nay, bưng Đá Nổi - lung Cột Cầu hầu như chỉ được khai thác để tổ chức các buổi biểu diễn văn nghệ của Cần Thơ và tỉnh Hậu Giang. Tại đây hiện có hàng chục chiếc băng ghế đá, có lưu tên của nhiều đạo diễn, nghệ sĩ... nổi tiếng, trao tặng. Ông Tời nói, chính quyền địa phương cũng hoàn toàn không đề nghị ông lưu giữ, bảo quản hiện trạng khu lung...

“Các nhà khảo cổ lâu nay không thấy ai quay lại. Trước đây, họ chỉ đào bới thu thập hiện vật theo chỉ dẫn của người dân địa phương chứ không khảo sát hết cả khu. Do đó, bên dưới chắc hẳn còn rất nhiều hiện vật và nhiều điều kỳ bí”, ông Tời cho biết. Phía Bảo tàng Cần Thơ cũng thừa nhận, hiện cũng đang theo dõi chứ chưa có kế hoạch khai quật... do chưa có kinh phí. Việc tổ chức trưng bày hiện vật ngay chính tại nơi đây nhằm khai thác du lịch cũng là điều chưa tính đến.

Ông Tời kể rằng, cũng đã có khá nhiều công ty du lịch muốn hợp tác khai thác du lịch, nhưng khó khăn hiện nay là chưa có đường xe ô tô vào tận nơi. Còn tuyến giao thông thủy cũng không thể tận dụng vì con rạch dẫn vào đã bị bồi lắng...

Và điều đáng buồn nhất là hai di tích quan trọng là đống đá cổ và hai hàng cột gỗ, do không ai bảo quản nên đã bị người dân địa phương “khai thác” hết. Ông Nam nói rằng, đá thì được người dân dùng lấp mương, còn gỗ thì họ mang về nhà sử dụng. Hiện tại, ông Tời chỉ còn lưu giữ được một đoạn cột gỗ dài chừng 1 mét, đã mục rỗng.

(Theo Hồ Hùng // Thời báo kinh tế Sài Gòn)