Đồng bằng sông Cửu Long Nghịch lý lúa – gạo

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Thương lái mua lúa tại ruộng của nông dân.

Nông dân ĐBSCL đang thu hoạch “vét đuôi” lúa Hè thu - ước sản lượng vụ lúa này ĐBSCL đạt khoảng 9 triệu tấn. Cùng lúc này, một lãnh đạo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) thông báo: “VFA quyết định mua tiếp (đợt 2) 500.000 tấn gạo, tương đương 1 triệu tấn lúa Hè thu từ ngày 7-9, với giá mua không dưới 3.800 đ/kg lúa. Lúa có phẩm chất tốt hơn sẽ được mua với giá cao hơn, có thể trên 4.000 đ/kg”. Không ít nông dân, lãnh đạo ngành nông nghiệp ĐBSCL, nhà khoa học băn khoăn về tuyên bố này.

* Nhọc nhằn lò sấy, sân phơi

Giá lúa hiện nay ở ĐBSCL dao động từ 3.400-3.800 đ/kg (tùy theo tốt hay xấu). “Lúa gạo hiện nay còn trong dân rất lớn. Cái khó là doanh nghiệp hiện nay từ chối mua gạo của chúng tôi. Lý do họ đưa ra là các kho trữ đã cứng ngắt gạo” - anh Trần Khánh Lớn, một chành gạo ở Cái Răng - Cần Thơ cho biết. Theo anh Khánh Lớn, nhược điểm của nông dân trong vụ Hè thu là chất lượng lúa thường thấp, chủ yếu không đạt ẩm độ. Câu chuyện này ai cũng biết hơn 10 năm nay, nhưng đến nay vẫn chưa có giải pháp xử lý hiệu quả. Hàng ngàn lò sấy được xây dựng phục vụ nhu cầu sấy lúa Hè thu trong mùa mưa bão. Nhưng đến nay hoạt động này chỉ cầm chừng, thậm chí nhiều người đã đập bỏ lò sấy. Nguyên nhân là do hoạt động của lò sấy chỉ kéo dài khoảng một tháng trong thời điểm mưa, khả năng thu hồi vốn rất khó. Vừa qua, khi mưa dầm không ít nông dân phải làm lều tạm để phơi lúa chạy mộng, số khác phải chấp nhận cảnh lúa ẩm ướt, lên mộng.

Khi đặt vấn đề về “lò sấy”, một lãnh đạo Viện lúa ĐBSCL và một số lãnh đạo ngành nông nghiệp ĐBSCL đều thừa nhận: Hoạt động lò sấy hiện không hiệu quả! Trách nhiệm này phải thuộc về doanh nghiệp xuất khẩu gạo, nhưng lâu nay họ lại “đá trái bóng” về phía nông dân. Và doanh nghiệp chỉ chọn phần: Ra phán quyết lúa - gạo nào đạt ẩm độ thì mua với giá phải chăng!? “Mua thêm 500.000 tấn gạo, với giá mua không dưới 3.800 đ/kg lúa” - đây là tuyên bố của một lãnh đạo VFA, còn thực tế? “Tiếp xúc với nhiều nông dân, chúng tôi thấy họ đang băn khoăn: Doanh nghiệp mua lúa của nông dân hay mua gạo qua thương lái rồi quy ra lúa; doanh nghiệp có mua lúa tại nhà của nông dân với giá này (3.800 đ/kg)... Nếu doanh nghiệp mua gạo qua thương lái thì nông dân mất đi bao nhiêu đồng/kg lúa? Đây là những câu hỏi mà VFA cần làm rõ”, Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL đặt vấn đề.

Giá lúa mua đảm bảo không dưới 3.800 đ/kg, đây là giá các cơ quan chức năng đã tính toán để nông dân đạt lợi nhuận tối thiểu 30%. Nói là thế, nhưng thực tế rất khó để thực hiện điều này trọn vẹn. Đơn giản, thương lái hiện vẫn là kênh thu mua chính và chi phối giá lúa của nông dân. Câu chuyện lúa Đông xuân tồn đọng vào vụ thu hoạch đông ken đã diễn ra hơn 10 năm qua. Gần đây, chuyện tồn đọng “dời sang” lúa vụ Hè thu hoặc Thu đông (lúa vụ 3). Năm ngoái, nông dân vùng Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên khóc ròng vì chuyện lúa IR 50404 tồn đọng hàng trăm ngàn tấn, lúa lên mốc nhưng chẳng có ai mua. Và hệ lụy là cánh thương lái, nhà chành và nông dân đua nhau chạy về TP.HCM bán gạo “đại hạ giá” - thông qua các điểm bán gạo “dã chiến”.

* Sản xuất và dự báo có “gặp nhau”?

Tình trạng lúa tồn đọng ở ĐBSCL đã được ghi nhận khá lâu. Nhiều chợ lúa - gạo đầu mối đã và đang được hình thành. Những tính toán ban đầu, chợ đầu mối sẽ là nơi bán buôn phong phú: dân bán lúa - gạo trực tiếp cho doanh nghiệp, thậm chí đến phơi lúa rồi gởi vào kho khi rớt giá... Nhưng đến nay, những tính toán này vẫn là... tính toán!? “ĐBSCL là vùng sản xuất lúa chủ lực của cả nước, nhưng nông dân trồng lúa hầu hết là nghèo và gặp khó khăn nhiều nhất. Nông dân sản xuất lúa gặp rủi ro do sâu bệnh, thiên tai, hạn hán, nhiễm mặn và đặc biệt là thị trường tiêu thụ. Hơn nữa, mặt bằng về trình độ sản xuất chưa đồng đều, dẫn đến chênh lệch năng suất giữa các hộ sản xuất lúa còn khá cao” - Tiến sĩ Lê Văn Bảnh, Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL không vui khi đưa ra nhận định này. Điều đáng buồn cho nông dân ĐBSCL: trực tiếp sản xuất ra lúa gạo, nhưng chưa bao giờ là người chủ động quyết định giá bán. Khi nông dân sản xuất lúa Hè thu, họ thừa biết đây là vụ sản xuất khá “meo”. Bởi giá thành sản xuất lên khoảng 2.700 đ/kg (cao hơn Đông xuân 1.000 đ/kg). Còn sản xuất lúa vụ 3 là “đánh bài cào với ông trời”, thường bị mưa dầm, lũ chụp và ứ đọng. Biết thế, nhưng nông dân vẫn làm. Lý do đơn giản họ đưa ra: Chỉ có đất ruộng là để canh tác, không làm lúa thì làm gì bây giờ, đành chấp nhận sản xuất và an phận “may nhờ rủi chịu”!

Một số nhà khoa học cho rằng, quy trình xuất khẩu gạo của Việt Nam hiện nay là “trái chiều” so với một số nước tiên tiến. Tại Thái Lan, doanh nghiệp mua lúa của nông dân - nông trại, họ sấy khô rồi đem vào kho dự trữ tốt. Từ đó, các doanh nghiệp chọn thời điểm, thị trường thích hợp xuất khẩu. Còn tại Việt Nam, các doanh nghiệp chỉ mua một số gạo tồn trữ cho có chân hàng, rồi tìm hợp đồng xuất gạo; có hợp đồng rồi mới mua gạo tiếp. Tình trạng này đã tạo ra nhiều “cơn sốt gạo ảo” cục bộ trong thời gian qua - chỉ có lợi cho các đầu nậu. Cách làm “trái chiều” này xuất phát từ nhiều nguyên nhân: Kho trữ của các doanh nghiệp quá ít và thiếu, lại thiếu nguồn lực về tài chính... “Tôi nghĩ, doanh nghiệp khó mà tự bỏ tiền ra làm lò sấy. Vấn đề này, Chính phủ cần có chủ trương yêu cầu các chợ đầu mối lúa gạo, doanh nghiệp xuất khẩu gạo làm lò sấy, mua lúa trực tiếp từ nông dân để trữ hàng” - ông Dương Nghĩa Quốc, Phó Giám đốc Sở NN&PTNT Đồng Tháp kiến nghị.

Tuyên bố “mua lúa Hè thu của nông dân ĐBSCL không dưới 3.800 đ/kg” của VFA không biết dựa trên cơ sở nào. Còn hiện tại, lúa vẫn nằm nhiều trong nhà dân (thậm chí vài triệu tấn - theo Viện lúa ĐBSCL), khi không còn bồ lúa để ví, khả năng lúa giảm chất lượng là rất lớn. Thương lái mua lúa cầm chừng và thường “chơi chữ” hành nông dân bằng câu: Lúa này không đạt ẩm độ, bán giá thấp thì mua... Có nhiều lý do để nông dân sốt ruột, bấm bụng bán lúa giá thấp: nợ ngân hàng, nợ đại lý bán phân, thuốc trừ sâu, tiền học phí cho con ăn học. 

(Theo Bài, ảnh: VĨNH TƯỜNG/Hậu Giang Online)