Xếp hạng 99, Việt Nam chậm cải thiện môi trường kinh doanh

Báo cáo môi trường kinh doanh năm 2013 khu vực châu Á- Đông Á vừa được Ngân hàng Thế giới và IFC công bố sáng nay 23/10.

Cải thiện nổi bật: Cơ chế hóa đơn tự in

Với thứ hạng 99, Việt Nam thuộc nửa cuối của bảng xếp hạng môi trường kinh doanh khi thứ hạng trung bình trong khu vực là 86. Vị trí này cũng cho thấy, môi trường kinh doanh của Việt Nam đứng ngay sau một số quốc gia láng giềng như Trung Quốc (91), Mông Cổ (76) và đứng trên Indonesia, Campuchia, Philippines và Lào.

Ông Karim Belayachi, đồng tác giả của báo cáo này cho hay, Việt Nam đã giữ vững tốc độ cải thiện các quy định và môi trường kinh doanh. Trong 10 năm qua, Việt Nam đã thực hiện 20 cải cách về thể chế trong hầu hết các lĩnh vực thuộc phạm vi đánh giá của báo cáo.

Nhờ cải cách về thương mại quốc tế, trong các năm 2011-2012, Việt Nam là 1 trong 10 nền kinh tế có mức chi phí xuất nhập khẩu tính trên 1 container thấp nhất. Trong TOP 10 này, chi phí cho xuất khẩu của Việt Nam là 610 USD/container, ở thứ 10, chi phí nhập khẩu là 600 USD/container, đứng thứ 6.

Báo cáo còn ghi nhận, vấn đề thành lập doanh nghiệp là lĩnh vực có sự cải thiện nổi bật nhất ở Việt Nam. Ông Karim cho rằng, minh chứng rõ nét nhất là việc Việt Nam đã cho phép doanh nghiệp sử dụng hóa đơn VAT tự in, giúp giảm thời gian đi mua, xác nhận hóa đơn VAT. Theo thống kê của báo cáo, Việt Nam chỉ còn 10 quy định thủ tục và 34 ngày để thành lập doanh nghiệp.

Trung bình doanh nghiệp Việt Nam mất 872 giờ/năm để nộp thuế (ảnh minh họa: Theo VTC)

Tuy nhiên, tham dự buổi công bố, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhìn nhận khác: "Mặc dù được ghi nhận cải thiện ấn tượng nhưng xét về thứ hạng, lĩnh vực thành lập doanh nghiệp của chúng ta chỉ xếp thứ 108, thấp hơn cả thứ hạng chung của Việt Nam và thuộc nửa cuối bảng xếp hạng. Trong khi đây chính là lĩnh vực Việt Nam tập trung cải thiện nhiều nhất như qua Luật doanh nghiệp 2005".

Khó khăn trên thực tế lớn hơn nhiều

Trong 11 lĩnh vực được đánh giá, Việt Nam có 5 lĩnh vực xếp hạng tương đối khá, trên trung bình là cấp phép xây dựng xếp thứ 28, vay vốn tín dụng xếp thứ 40, thực thi hợp đồng có thứ hạng 44, đăng ký tài sản xếp thứ 48 và thương mại quốc tế xếp thứ 74.

Dù vậy, bà Phạm Chi Lan thẳng thắn: "Tôi nghi ngờ trên thực tế, các lĩnh vực chưa được cải thiện thực sự như thứ hạng đạt được".

Ví dụ, cấp phép xây dựng thực chất vẫn khó khăn cho tư nhân muốn xây nhà ở, giải thích cho hiện tượng vì sao nhiều dự án kéo dài từ năm này qua năm khác. Thứ hạng 40 của lĩnh vực vay vốn tín dụng chưa sát với thực tế đời sống kinh doanh của Việt Nam trong bối cảnh năm 2012, tín dụng đang tắc nghẽn.

Đối với lĩnh vực thực thi hợp đồng, thời gian cần thiết thực thi là 400 ngày, chi phí chiếm 29% số tiền phải trả. Điều này cho thấy, các doanh nghiệp phải chịu tốn kém với thời gian rất lâu. Trong bối cảnh hiện nay, các vấn đề thực thi hợp đồng chắc chắn còn nhiều vướng mắc hơn khi mà nhiều doanh nghiệp đang đóng cửa, phá sản, giải thể.

Chuyên gia Phạm Chi Lan đồng tình với đánh giá thứ hạng thấp ở các lĩnh vực như nộp thuế xếp thứ 138, tiếp cận điện năng xếp thứ 155, xử lý doanh nghiệp mất khả năng thanh toán xếp thứ 149 và yếu kém nhất là bảo vệ nhà đầu tư  xếp thứ 169.

Theo bà, những đánh giá này phù hợp với tình trạng ngành điện Việt Nam còn độc quyền, chứng khoán, bất động sản đi xuống khiến các nhà đầu tư nhỏ lẻ chịu thiệt hại nhiều nhất. Cơ chế bảo vệ nhà đầu tư thiểu số còn yếu. Quy trình làm thủ tục phá sản của Việt Nam rất phức tạp khi các doanh nghiệp phải mất tới 5 năm và 15% chi phí tài sản để hoàn tất thủ tục. Nhiều doanh nghiệp buộc phải ở tình trạng "chết" mà không "chôn" được, hoặc chọn hình thức xin tạm ngừng hoạt động thay vì phá sản theo luật.

Với lĩnh vực nộp thuế, doanh nghiệp Việt Nam có tổng thời gian nộp thuế là 872 giờ/năm, trải qua 32 lần đóng thuế và có tổng thuế suất bằng 34,5% lợi nhuận.

Nhìn nhận tổng thế, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan chia sẻ: "Trong 10 năm qua, thứ hạng của Việt Nam hoặc ở cuối nửa đầu bảng xếp hạng, hoặc ở TOP đầu của nửa cuối, dưới mức trung bình của khu vực và thế giới. Điều đó cho thấy, Việt Nam chưa thay đổi được bao nhiêu trong sự cạnh tranh mạnh mẽ và sự nổi lên của nhiều nền kinh tế trong khu vực".

Đáng lo ngại hơn, năm 2011-2012 là những năm cực kỳ khó khăn, Chính phủ đã có nhiều gói giải pháp tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Đáng lẽ, trong khó khăn, đây là cơ hội nhìn được vấn đề, chọn cải thiện môi trường kinh doanh như một yêu cầu trong cải cách nền kinh tế.