Thuỷ điện chỉ là một đứa con của lưu vực sông

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Nhân đọc bài Ngăn sông làm thuỷ điện – hy sinh môi trường để lấy năng lượng trên báo Sài Gòn Tiếp Thị (31.7.2009), tôi xin chia sẻ một góc nhìn khác về vấn đề này, đó là phát triển thuỷ điện và quản lý lưu vực sông

Đất nước ta đang trong giai đoạn phát triển và hội nhập, định hướng đến năm 2020 sẽ trở thành một nước công nghiệp. Năng lượng điện là một nhu cầu rất lớn đối với nền kinh tế và sinh hoạt của nhân dân. Với một đất nước được coi là phong phú về tài nguyên nước, có hơn 2.000 con sông, trong đó có 11 con sông lớn thì phát triển thuỷ điện là một việc làm đúng đắn. Tài nguyên nước sông là thành phần chủ yếu và quan trọng nhất của tài nguyên nước mặt, là một trong những yếu tố có ý nghĩa quyết định đối với sự phát triển kinh tế, xã hội, bảo tồn các hệ sinh thái tự nhiên và đa dạng sinh học. Tài nguyên nước sông là một thành phần của lưu vực sông, việc quản lý và sử dụng tài nguyên nước sông phải gắn với quản lý tổng hợp lưu vực sông.

Theo nghị định số 120/2008/NĐ-CP ngày 01.12.2008 của Chính phủ về quản lý lưu vực sông, việc sử dụng tài nguyên nước sông phải theo quy hoạch phân bổ tài nguyên nước trong lưu vực sông dựa trên cơ sở xác định nhu cầu sử dụng nước cho sinh hoạt, nông nghiệp, thuỷ sản, thuỷ điện, giao thông, du lịch, công nghiệp, bảo vệ môi trường, bảo tồn các hệ sinh thái tự nhiên và các hoạt động phát triển kinh tế – xã hội khác. Như vậy, quy hoạch lưu vực sông là một quy hoạch tổng hợp, đa ngành, trong đó thuỷ điện là một trong những thành phần của quy hoạch lưu vực sông. Việc quy hoạch số lượng đập thuỷ điện trong lưu vực sông phải dựa trên quy hoạch phân bổ tài nguyên nước sông và quy hoạch lưu vực sông.

Trong lưu vực sông có nhóm yếu tố thuần tuý sử dụng nước như nông nghiệp, thuỷ sản, giao thông thuỷ, thuỷ điện,… Có nhóm yếu tố tạo ra sự điều tiết và bền vững cho tài nguyên nước sông là thảm che thực vật, đặc biệt là rừng đầu nguồn. Rừng đầu nguồn nằm trong lưu vực sông, là một thành phần quan trọng đối với sự phát triển bền vững tài nguyên nước của dòng sông hay hệ thống sông, nhưng đã không được đề cập trong chính sách về quản lý tổng hợp lưu vực sông. Những người làm ra chính sách quản lý lưu vực sông nói trên chỉ nhớ đến vế “uống nước” mà quên mất vế “nhớ nguồn”.

Như vậy, số lượng đập thuỷ điện nhiều hay ít phụ thuộc vào quy hoạch phân bổ tài nguyên nước trong lưu vực sông. Có một vấn đề đang xảy ra là rừng tự nhiên ngày càng suy giảm cả về diện tích và chất lượng rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên ở vùng đầu nguồn, có nghĩa là năng lực phòng hộ để duy trì và điều tiết nguồn nước cho dòng sông giảm đi, nhưng hệ thống các hồ thuỷ điện phát triển rất mạnh.

Hiện nay nước ta có rất nhiều loại quy hoạch từ vĩ mô đến vi mô, nhưng phần lớn các quy hoạch này còn mang tính đơn ngành, thiếu tính tổng hợp, đồng bộ, liên ngành. Trong lưu vực sông có các quy hoạch ngành (nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản, thuỷ điện, giao thông,…), có quy hoạch tổng hợp tài nguyên nước và quy hoạch sử dụng đất của lưu vực. Rồi mỗi quy hoạch ngành trong lưu vực lại chịu chi phối bởi quy hoạch chuyên ngành trong toàn quốc và quy hoạch chuyên ngành của mỗi tỉnh. Mỗi quy hoạch này làm trong các thời điểm khác nhau, khi được cấp có thẩm quyền phê duyệt thì đều có giá trị pháp lý như nhau. Nhưng làm thế nào để có một quy hoạch chung mang đúng ý nghĩa của một quy hoạch tổng hợp, đồng bộ, liên ngành cho lưu vực sông là một bài toán chưa có lời giải.

Cũng như mọi hoạt động phát triển khác, việc phát triển các đập thuỷ điện cũng có hai mặt. Thuỷ điện là loại năng lượng sạch, tái tạo được, đập có tác dụng để trữ nước, phát điện, cắt lũ và điều tiết nước trong mùa khô cho hạ lưu. Mặt khác, đập thuỷ điện làm ngập đất, mất rừng, dân cư phải di dời, làm thay đổi chế độ dòng chảy, ngăn cản luồng cá di cư, đảo lộn các quá trình sinh thái, đặc biệt là các hệ sinh thái đất ngập nước trong lưu vực sông, nhiều loài thuỷ sinh vật sẽ biến mất vì không thể thích ứng với môi trường sinh thái mới. Lợi ích to lớn của thuỷ điện ai cũng thấy, nhưng có những thiệt hại do đập thuỷ điện gây ra thì không bao giờ khôi phục được.

Hiểm hoạ về khủng hoảng tài nguyên nước trong tương lai đã được các nhà khoa học trên thế giới và trong nước cảnh báo. Quy hoạch phát triển thuỷ điện cần gắn với quản lý lưu vực sông. Quản lý tổng hợp lưu vực sông với một tầm nhìn toàn diện, liên ngành là một chiến lược phát triển bền vững tài nguyên nước để cho các dòng sông sống mãi.

( Theo Tiến sĩ Nguyễn Chí Thành // SGTT Online)