Xu hướng việc làm và chính sách tác động

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Hơn 77% lực lượng lao động nước ta thuộc nhóm có nguy cơ thiếu việc làm bền vững và dễ rơi vào nghèo đói là một phát hiện quan trọng trong báo cáo Xu hướng việc làm Việt Nam lần đầu tiên được bộ Lao động, thương binh và xã hội phối hợp với tổ chức Lao động quốc tế (ILO) nghiên cứu và công bố. Tuy nhiên, quan trọng hơn là sau phát hiện này, các cơ quan ban hành chính sách sẽ có những giải pháp như thế nào để cải thiện thực tế không mấy lạc quan này.

Đói nghèo phổ biến

Nghiên cứu được thực hiện trong cả một giai đoạn dài, từ năm 1997 tới năm 2007 khẳng định, chỉ có gần 23% tổng lực lượng lao động đang làm việc trong khu vực làm công ăn lương, còn lại 77% đang tự làm việc ở hình thức hộ gia đình, sản xuất kinh doanh nhỏ… Tỷ lệ này được khẳng định lại trong báo cáo Thực trạng cung – cầu lao động và những giải pháp vừa được bộ này công bố vào tháng 12.2009.

Bà Nguyễn Hải Vân, phó cục trưởng cục Việc làm thuộc bộ Lao động, thương binh và xã hội khẳng định, số lao động gia đình và lao động tự làm ít có khả năng được bố trí công việc chính thức, do đó thiếu các yếu tố liên quan đến việc làm bền vững như các chế độ an sinh xã hội. “Theo tiêu chí quốc tế thì phần đông lao động nước ta đang thuộc nhóm việc làm dễ bị tổn thương”, bà Vân nói. Điều đáng chú ý hơn, theo bà Vân, là các chuyên gia ILO khẳng định ở quốc gia nào tỷ lệ nhóm việc làm dễ bị tổn thương càng cao thì tỷ lệ đói nghèo càng phổ biến ở quốc gia đó.

Thực tế cho thấy đang có dòng di cư lao động từ nông thôn ra đô thị nhưng không làm thay đổi nhiều tỷ lệ lao động làm công ăn lương. Trong mười năm, tỷ lệ lao động khu vực đô thị đã tăng 3,8% trong tổng lực lượng lao động, nhưng tỷ lệ lao động làm việc tại các hộ gia đình, cơ sở sản xuất kinh doanh quy mô nhỏ lại tăng 2,9%. Bà Vân cho rằng đây là một hiện tượng “bất thường” và cần được nghiên cứu, điều tra sâu hơn nữa.

Tỷ lệ lao động làm việc trong khu vực phi chính thức cao và chậm thay đổi trong hơn mười năm qua cho thấy các chính sách đào tạo lao động chưa thực sự phát huy được hiệu quả. Nhiều trăm ngàn lao động được đào tạo, đã tốt nghiệp các trường cao đẳng, đại học và các trường nghề hàng năm lẽ ra sẽ tham gia vào khu vực lao động chính thức, làm tăng dần tỷ lệ lao động trong khu vực này và từ đó đảm bảo an sinh xã hội lâu dài. Nhưng thực tế đã không đi theo chiều hướng đó.

Chính sách sẽ thay đổi?

Từ lâu, việc làm trong khu vực phi chính thức vẫn được hỗ trợ từ Quỹ quốc gia giải quyết việc làm. Với số tiền 3.468 tỉ đồng được cho vay theo các dự án nhỏ để người dân tự tạo việc làm, hàng năm đã có khoảng 250.000 – 300.000 lao động được hỗ trợ vốn để tự tạo việc làm cho mình. Ngoài chương trình này và một số chương trình hỗ trợ nhỏ từ các dự án, hiện nay người lao động khu vực này vẫn không được bảo vệ từ các chính sách an sinh xã hội.

Ngay cả khi thiết kế chiến lược An sinh xã hội giai đoạn 2011 – 2020, bà Nguyễn Lan Hương, viện trưởng viện Khoa học lao động và xã hội cũng vẫn dè dặt khi nói về các cơ hội cho lao động nông nghiệp, lao động làng nghề tham gia vào hệ thống an sinh xã hội quốc gia. “Về lâu dài, để đảm bảo an sinh xã hội vẫn là làm cách nào đó để tăng lao động khu vực chính thức (làm công ăn lương) lên và giảm lao động nông nghiệp”, bà Hương nói.

Các giải pháp có thể nghĩ ngay tới, là tăng cường đào tạo để giúp lao động tham gia tích cực hơn vào thị trường lao động chính thức. Ở đó, họ được bảo hiểm hưu trí, bảo hiểm việc làm, tai nạn lao động… Nhưng những chính sách này rất cần được thực hiện theo cách khác, mà không phải là cách truyền thống nhiều năm qua, là cứ đào tạo và tung họ ra thị trường. Bởi thực tế đã chứng minh, với cách làm này không làm tăng lao động làm công ăn lương, mà ngược lại, đã làm tăng lao động khu vực phi chính thức dễ bị tổn thương.

Nhưng dẫu sao đây cũng là lần đầu tiên một báo cáo về xu hướng lao động Việt Nam cũng được thực hiện qua sự hỗ trợ cả về tài chính và kỹ thuật của ILO. Bà Rie Vejs-Kjeldgaard, giám đốc văn phòng ILO tại nước ta cho rằng, các chính sách về thị trường lao động cần phải được xây dựng trên nền tảng những số liệu chính xác và kịp thời. Tuy những số liệu phân tích xu hướng lao động ở đây chưa đảm bảo được sự kịp thời nhưng bản chất thị trường lao động nước ta chưa thay đổi trong nhiều năm qua do tồn tại tự nhiên, thì báo cáo này vẫn mang lại kỳ vọng nó sẽ ít nhiều tác động vào các chính sách điều hành thị trường lao động. Bởi muốn đạt được mục tiêu vươn tới nước có mức thu nhập trung bình thì nhất thiết phải thực hiện các chính sách thị trường lao động tốt để giảm tỷ lệ “đói nghèo phổ biến”.

(Theo Tây Giang // SGTT Online)