Khu vực kinh tế tư nhân: Yếu vì quy mô quá nhỏ

Tương tự, khoảng doãng khá lớn giữa khu vưc kinh tế tư nhân trong nước và các khu vực kinh tế khác khi xem xét các chỉ số như lợi nhuận trung bình/doanh nghiệp, tài sản trung bình/doanh nghiệp, hoặc doanh thu thuần trung bình trên một doanh nghiệp…

Trong số 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam do Công ty Nghiên cứu đánh giá Việt Nam xếp hạng, có 150 doanh nghiệp thuộc về khu vực kinh tế tư nhân, nhưng chủ yếu các doanh nghiệp này lại có nguồn gốc từ doanh nghiệp nhà nước sau cổ phần hoá…

Trong đánh giá sơ kết tình hình thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khoá IX) về tiếp tục đổi mới cơ chế, chính sách, khuyến khích và tạo điều kiện phát triển kinh tế tư nhân, vừa được Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức, ông Ngô Văn Dụ, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh Văn phòng Trung ương nhận định, đa số doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào thương mại, dịch vụ, với mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận trước mắt; trình độ công nghệ và tay nghề chưa cao; năng suất lao động, hiệu quả sản xuất thấp; chưa đủ điều kiện tham gia đấu thầu quốc tế…

Về nguyên tắc, theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Văn Trung, trong một nền kinh tế thường gồm doanh nghiệp có quy mô khác nhau. Ở khá nhiều nền kinh tế phát triển, các doanh nghiệp quy mô nhỏ và vừa vẫn chiếm tỉ lệ không nhỏ. Thậm chí, trong bối cảnh bất ổn của kinh tế toàn cầu hiện nay, thì chính quy mô nhỏ và vừa với sự linh hoạt cao lại là thế mạnh. Đặc biệt, đây là khu vực thu hút mạnh nhất lực lượng lao động của các nước.

Tuy nhiên, vấn đề nằm ở chỗ là khó có thể có được sự so sánh tương đương giữa khu vực doanh nghiệp doanh nghiệp nhỏ và vừa theo tiêu chuẩn quốc tế với các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam. Nếu so với tiêu chuẩn của Hoa Kỳ (doanh nghiệp nhỏ là doanh nghiệp có dưới 500 công nhân), thì trên 210 doanh nghiệp trong danh sách 500 doanh nghiệp lớn nhất Việt Nam bị coi là doanh nghiệp nhỏ.

Ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho rằng, chính quy mô siêu nhỏ, quan trọng là không đạt chuẩn quốc tế, đã tạo nên những rào cản lớn trong nỗ lực lớn mạnh về năng suất và chất lượng của khu vực kinh tế tư nhân. "Nhỏ về quy mô thể hiện ở vốn tài chính, vốn trí thức, công nghệ, năng suất và khả năng cạnh tranh. Nếu như so sánh về tiêu chuẩn trong quản trị doanh nghiệp thì đa phần doanh nghiệp Việt Nam khó có thể xếp hạng vào quy mô nào. Khi không giải được bài toán năng suất thì các doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam không thể tham gia vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu trong khi đây chính là điều kiện quan trọng để khu vực kinh tế tư nhân lớn mạnh và hội nhập", ông Lộc phân tích.

Thực tế này cũng sẽ ngăn cản các mong muốn chuyển dịch khu vực kinh tế tư nhân sang các lĩnh vực sử dụng lao động có tay nghề, công nghệ cao và các ngành dịch vụ có giá trị gia tăng cao, các cơ sở quan trọng tạo sức chuyển về cơ cấu kinh tế. Lý do là trên thực tế, tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ rất thấp, chỉ khoảng 0,1% doanh thu hàng năm. Tỷ lệ nhập khẩu công nghệ của các doanh nghiệp Việt Nam cũng chỉ khoảng 10%, bằng ¼ các nước phát triển. Đó là chưa tính tới xu hướng nhập khẩu công nghệ cũ đã tiết kiệm chí phí đầu tư đang được cho là rất đáng báo động trong khu vực kinh tế tư nhân.

Cũng phải khẳng định rằng, chính vì chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện căn bản nhất về kết nối với chuỗi giá trị toàn cầu nên khả năng lớn mạnh của khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam rất giới hạn.

Theo khảo sát của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), tại nhiều nước trên thế giới, thường mất khoảng 10 năm để một doanh nghiệp nhỏ có thể phát triển thành doanh nghiệp vừa. Tuy nhiên, ở Việt Nam, trong khi tốc độ thành lập doanh nghiệp tăng chóng mặt (trung bình khoảng 22%/năm trong giai đoạn 2000-2009), thì chỉ một số ít chịu... "lớn", còn phần lớn vẫn dậm chân tại chỗ, tạo nên khoảng trống rất lớn của khu vực doanh nghiệp vừa. Đây chính là một phần nguyên do lý giải cho sự thiếu hụt các doanh nghiệp lớn, các thương hiệu lớn, có năng lực cạnh tranh toàn cầu.