Sơ lược địa lý Hoa Kỳ (34): California - Phần 2

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Sự tăng trưởng của California

Có lẽ điểm bất lợi nhất của California, ít nhất cho đến gần đây, là vị trí của nó nằm ở ngoại vi miền viễn tây của Hoa Kỳ, cách những khu vực quan trọng nhất về cung và cầu của kinh tế của đất nước khoảng 3500km. Sự biệt lập tương đối này càng tai hại hơn do điều kiện tự nhiên của phần lớn vùng đất nằm giữa Sierra Nevada với miền Nam và Midwest, một vùng rộng lớn của đất nước khiến cho chi phí vận chuyển lại tăng thêm một phần.

Hơn bất kỳ một yếu tố nào khác, khí hậu đóng vai trò then chốt giúp California vượt qua những bất lợi về vị trí địa lý của mình. Khí hậu là yếu tố quan trọng đối với lịch sử định cư cũng như sự phát triển nông nghiệp của bang này.

Những người Mỹ bản địa ở California, trước khi người châu Âu thâm nhập nơi đây, sống bằng nghề săn bắt và hái lượm. Về thức ăn, họ dựa vào nguồn thực phẩm biển hoặc các loại ngũ cốc, hạt thu lượm được trong thiên nhiên và xay thành bột. ở đây có rất ít bộ lạc lớn. Thay vào đó đa số các nhóm được tổ chức thành các nhóm nhỏ có lẽ khoảng từ 10 đến 20 gia đình. Vào thời điểm lần đầu tiên người châu Âu đặt chân lên đất Mỹ, có lẽ cứ 10 người Mỹ bản địa thì có 1 người sống ở nơi mà sau đó trở thành bang California.

Mặc dù các nhà thám hiểm Tây Ban Nha đã dạo quanh phần ngoài rìa của California vào giữa những năm 1500 và tuyên bố nó là một phần đất Bắc Mỹ rộng lớn do Tây Ban Nha kiểm soát, nhưng về cơ bản thì họ đã không chú ý đến mảnh đất này trong 2 thế kỷ sau đó. Cho mãi đến khi nảy sinh những mối lo ngại về sự bành trướng của Anh và Nga ở vùng đất phía tây Bắc Mỹ vào cuối thế kỷ thứ 18 thì các nhà truyền giáo Tây Ban Nha mới thiết lập một đường dây truyền giáo từ San Diego tới Sonoma gần San Francisco. Những khu định cư của các nhà truyền giáo này được xen kẽ bởi những pháo đài và một vài thị trấn. Suốt vài thập niên sau đó, các chính phủ Mexico và Tây Ban Nha đã cấp quyền sử dụng những mảnh đất lớn cho người nhập cư. Tuy nhiên, những khu vực này vẫn nằm ở ngoại vi; các thị xã đều nhỏ và đổ nát. Da và mỡ động vật là sản phẩm xuất khẩu quan trọng nhất của vùng này.

Tiếp theo việc Hoa Kỳ tịch thu California vào năm 1846, sự phát hiện ra vàng rất lớn tại chân núi thuộc trung tâm Sierra Nevada vào năm 1848, đã đem lại sự thay đổi quan trọng đầu tiên cho những cơ may định cư ở khu vực này. Chỉ trong vòng một năm đã có 40.000 người đến với các mỏ vàng bằng đường biển, băng qua cảng San Francisco. Có lẽ cũng còn nhiều người đến bằng đường bộ nữa. Năm 1850, California trở thành một bang của Mỹ. Thời kỳ điên rồ của việc săn lùng vàng chỉ kéo dài trong một vài năm, nhưng sự kiện này đã phá vỡ thế cô lập của California với phần còn lại của đất nước.

Miền Nam California – trung tâm kiểm soát của Tây Ban Nha - đã không tham gia vào hiện tượng gia tăng dân số ở giai đoạn đầu này, nhưng sự hoàn tất tuyến đường sắt đi về phía tây vào những năm 1880 đã chấm dứt sự tồn tại yên tĩnh của khu vực. Trong một nỗ lực để tạo ra nhu cầu về những phương tiện đi lại của mình, những tuyến đường sắt đã quảng cáo rộng rãi tới những người định cư, hỗ trợ những người mới đến trong việc tìm kiếm nhà ở và việc làm, giảm chi phí đi lại. Trong suốt thời kỳ bùng nổ đất đai lần đầu tiên ở miền Nam California, từ năm 1881 đến 1887, dân số của Los Angeles đã tăng lên từ 10.000 người tới 70.000 người.

Trong suốt thời gian này và những năm tiếp theo, một số lớn cây trồng cũng đã được đưa vào miền Nam California trong đó có cam sành, chanh, trái bơ, cam Valencia và quả chà là. Các thị trường phía đông có nhu cầu lớn về các sản phẩm này, và vào thời đó ở Hoa Kỳ chỉ có miền nam California mới có thể cung cấp với khối lượng lớn. Nông nghiệp vẫn là ngành xương sống của nền kinh tế miền nam California cho đến đầu thế kỷ thứ 20.

Nông nghiệp ngày nay

California, theo một số chỉ tiêu, là bang được đô thị hóa mạnh nhất của nước Mỹ, cũng đồng thời là bang nông nghiệp lớn nhất xét về phương diện tổng thu nhập từ lĩnh vực này. Vào năm 1988, giá trị thị trường các sản phẩm nông nghiệp được bán tại California là 16,6 tỷ đô-la. Mặc dù được tiêu biểu bởi nhiều đặc sản nhưng trên thực tế, nền nông nghiệp California rất phong phú nhờ tính đa dạng của các vùng khí hậu và nhu cầu thị trường của số dân lớn trong khu vực.

Nhiều cây đặc sản rất nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ và loại đất. Các thung lũng ở Coastal Range hướng về phía Thái Bình Dương thường có nhiều mây, nhiệt độ khá ôn hoà. Các loại thực như cây artiso, rau diếp, cây cải xanh, cải bruxen tăng trưởng rất tốt dưới những điều kiện như vậy. Các loại nho mà người ta thường dùng để sản xuất các loại rượu Mỹ tốt nhất thích nghi với khí hậu nắng dịu như ở vùng đất liền thung lũng Coastal Range trong đất liền xung quanh San Francisco. Nho ở Thung lũng San Joaquin và phía nam California - nơi mà vào mùa hè nhiệt độ cao được dùng làm nho khô, hoặc rượu nho. Hầu hết hoa được trồng để lấy hạt giống ở Hoa Kỳ đều được trồng ở Thung lũng Lompoc của Santa Barbara. Các loại cam sành và chanh được trồng duy nhất ở dọc ven biển và vùng đất nội địa quanh Lòng chảo Los Angeles.

Tầm quan trọng của các sản phẩm nông nghiệp đặc biệt ở California đã giải thích tại sao những người nông dân ở bang này đã thành công trong quá trình thâm nhập vào các thị trường Viễn Đông. Những sản phẩm này có thể được trồng hay ít nhất được trồng ở quy mô lớn chỉ ở một vài vùng của nước Mỹ. Và hầu hết các vụ mùa này kéo dài. Do đó, không có sự cạnh tranh từ các nhà sản xuất địa phương ở những nơi có nhu cầu về sản phẩm. Miền Nam California, mà đặc biệt là Thung lũng Imperial, có thể cung cấp các sản phẩm rau xanh trong suốt mùa đông, khi mà hầu như không có sự cạnh tranh và giá bán ở mức cao nhất.

Mặc dù California sản xuất nhiều sản phẩm nông nghiệp nhưng ở nhiều vùng địa phương có xu hướng chuyên môn hóa một hoặc một số sản phẩm và một vài trong số các sản phẩm đặc biệt này của California được một số lượng nhỏ những người nông dân trồng. ở Thung lũng San Joaquin một số chủ sở hữu đất có xu hướng mở rộng diện tích trồng ra hàng nghìn hecta.

Nông nghiệp ở California đã tạo ra nhu cầu to lớn về nước trên khắp bang này. Hầu hết các sản phẩm của bang như bông, mía, lúa, gạo, rau, hoa, quả, hạt đều được trồng ở những cánh đồng được tưới nước. California có diện tích đất trồng được tưới nhiều hơn bất kỳ vùng nào ở Hoa Kỳ, khoảng 3,5 triệu hecta, và người nông dân của bang này sử dụng hơn một phần tư tổng lượng nước tưới ở Mỹ. Tính trung bình, đất được tưới ở bang này sẽ tiếp nhận 1 mét nước "nhân tạo" hàng năm.

Bộ sưu tập cây trồng ở một địa phương tuỳ thuộc vào khả năng sẵn có của nguồn nước cũng như đất, hệ thống thoát nước, địa hình và mùa sinh trưởng. Những tiềm năng về tưới tiêu thường giữ vai trò quan trọng. Dạo quanh Thung lũng San Joaquin, người ta thấy những đàn gia súc đang gặm cỏ ở chân núi Sierra, việc canh tác trong điều kiện khô đối với ngũ cốc ở những vùng đất thấp, bằng phẳng hơn nhưng vẫn quá cao cho việc tưới tiêu, những cây hoa quả được tưới nước, và cây nho trên những chất đất được thoát nước tốt hơn gần đáy thung lũng; những cây trồng trên cánh đồng được tưới nước như bông, rau trồng trên mặt đáy bằng phẳng của thung lũng.

Có khoảng 70% lượng mưa của bang này đổ xuống các núi và thung lũng phía bắc và xuống Sierra Nevada, nơi có rất ít trang trại hay các điểm đô thị, trong khi đó 80% lượng nước tưới được sử dụng ở miền Nam khô hạn hơn. Trong số các vùng canh tác lớn ở California chỉ có những vùng phía bắc San Francisco và một số thung lũng ven biển ở phía nam là được tiếp nhận trung bình 50 cm mưa hàng năm.

Nông trại là nơi sử dụng nước chủ yếu, song các thành phố là nơi khởi xướng sự phát triển một tổ hợp dẫn nước khổng lồ của bang. Vào đầu thế kỷ thứ 20, Los Angeles đã vượt quá sức của những nhà cung ứng nước ngầm của địa phương và tìm kiếm các nguồn nước bổ sung ở Thung lũng Owens, phía đông Sierra Verada và cách thành phố 300km về phía bắc. Vào năm 1913, hệ thống ống dẫn nước ở Los Angeles đã dẫn nước tới Los Angeles. Hiện nay, hệ thống dẫn nước này đã đáp ứng 1/2 nhu cầu nước của dân thành phố. Vào năm 1928, Los Angeles và 10 thành phố khác của miền Nam California đã xây dựng Metropolitan Water District nhằm phát triển nguồn cung cấp nước thỏa đáng cho khu vực này. Ngày nay Metropolitan Water District cung cấp nước cho 6 vùng, trên 130 thành phố và một nửa số dân của California.

Có lẽ giai đoạn đáng chú ý nhất trong lịch sử về nước ở California là vào năm 1905 ở Thung lũng Imperial. Năm 1901, các đơn vị tư nhân đã xây dựng các con kênh để dẫn nước từ sông Colorado đến Thung lũng Imperial, kết quả là sự bùng nổ đất nông nghiệp tức thì. Sau đó, vào tháng 2 năm 1905, sông Colorado bị lụt, phá vỡ hệ thống kênh. Trước khi có những nỗ lực lớn nhằm trả lại những con kênh này cho dòng sông vào mùa thu năm 1906, thì 1100 km2 đất thung lũng đã bị tràn ngập bởi Biển Salton.

Vào những năm 1940, Cục Cải tạo Đất trồng của Liên bang đã bắt đầu dự án Thung lũng Trung tâm nhằm cải thiện khả năng tưới nước ở Thung lũng Trung tâm. Ngày nay, nước chảy từ sông Sacramento theo các dòng kênh Delta - Mendota về phía nam dọc theo bờ tây của Thung lũng San Joaquin tới Mendota - nơi nó đổ vào sông San Joaquin. Do đó, hầu hết các dòng chảy bình thường của sông San Joaquin đều có thể được sử dụng cho tưới tiêu ở phần nam của thung lũng, khu vực nông nghiệp hàng đầu của California.

(Nguồn: Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam)