Những vụ lừa dối trong khoa học - Kỳ 2: Địa cầu phình lên như quả bóng

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Đó là những sai lầm xuất phát từ động cơ không lành mạnh của cá nhân. Thế nhưng nó đã tồn tại trong thời gian không ngắn trong cộng đồng khoa học và thậm chí gây những hệ lụy tiêu cực.

Địa cầu tăng gấp đôi thể tích

“Địa cầu đang phình lên và chúng ta vẫn không biết tại sao”, đó là tựa bài gây sốc trên tạp chí New Scientist ngày 22-11-1984. Đó là lý thuyết do nhà cổ sinh vật học Hugh Owen thuộc Bảo tàng Anh đưa ra. Owen phát triển lý thuyết của mình theo hướng tìm cách tái tạo lục địa Pangée, tức lục địa nguyên thủy duy nhất của địa cầu trước khi bị tách ra thành các mảng lục địa hiện nay.

Mô hình địa cầu phình lên theo giải thích của Hugh Owen

Số liệu về trẻ sinh đôi bị giả mạo trong nghiên cứu của Cyril Burt

Vụ này cũng gắn liền với tên tuổi một nhà khoa học tầm cỡ thế giới. Cyril Burt, cố vấn Bộ Giáo dục Anh, từng được xem như một trong những nhà tiên phong của nghiên cứu tâm lý học cho đến khi ông qua đời năm 1971.

Lý thuyết của ông gắn với một quan niệm khá phổ biến trong xã hội: trí thông minh là do di truyền và không hề phụ thuộc môi trường sống hoặc giáo dục. Để chứng minh, ông nghiên cúu những cặp sinh đôi cùng trứng (cùng bộ gen di truyền) nhưng được nuôi dưỡng trong gia đình riêng biệt. Năm 1943, ông công bố loạt kết quả đầu tiên về 156 cặp sinh đôi, trong đó có 15 cặp sống không cùng gia đình.

Ba nghiên cứu khác tiếp nối vào các năm 1955, 1958 và 1966 với số cặp sinh đôi nhiều hơn. Nghiên cứu sau cùng có số mẫu lên đến 53 cặp sinh cùng trứng nhưng bị nuôi dưỡng riêng biệt từ lúc mới lọt lòng. Tất cả các nghiên cứu này đều nhằm chứng minh rằng di truyền là yếu tố quan trọng nhất trong việc xác định khả năng của con người khi lớn lên.

Do có vị trí trong Bộ Giáo dục nên ông Burt có điều kiện gây ảnh hưởng đáng kể trong nền giáo dục ở Anh. Sau nghiên cứu của ông, người ta thực hiện việc tuyển chọn học sinh vào trường chuyên lớp tuyển qua các trắc nghiệm IQ và thậm chí có lúc việc lựa chọn này áp dụng cho nhóm tuổi 11. Một số nhà tâm lý còn lợi dụng những kết quả nghiên cứu của Burt để biện minh cho các luận điểm phân biệt chủng tộc. Họ gần như công khai cho rằng tình cảnh sống tệ hại của một số cộng đồng thiểu số là do có liên quan đến sắc tộc, tức liên quan đến di truyền.

Mãi đến khi Burt qua đời, nhiều chuyên gia mới dám xem xét lại nghiên cứu của ông ta. Leon J. Kamin, giáo sư tâm lý học ở Princeton, phát hiện những trùng hợp đáng ngạc nhiên trong loạt số liệu thống kê của Burt. Sự ngẫu nhiên hoàn hảo đến mức khó tin trong nghiên cứu khoa học. Kamin kết luận ngay là Burt đã giả mạo số liệu để chúng có thể phù hợp với kết quả mà ông ta mong muốn.

Đến năm 1976, phóng viên của tờ Sunday Times là Olivier Gillie tìm ra được những bằng chứng động trời hơn. Thứ nhất, hai nữ cộng sự chính của Burt từng công bố các bài báo trên tạp chí chuyên ngành của Burt là The British Journal of Satistical Psychology để chứng minh cho giả thuyết của Burt không hề có trên đời! Thứ hai, tệ hơn, nhiều cặp sinh đôi nằm trong nghiên cứu chỉ là những con người được nhào nặn ra theo ý muốn của nhóm nghiên cứu hay đúng hơn là của Burt; số liệu về chỉ số IQ của cha mẹ những cặp này nêu trong báo cáo dĩ nhiên cũng là giả mạo.

Thật sự chỉ có 15 cặp sinh đôi có tham gia trong nghiên cứu của Burt. Chưa hết, vì những chuyện trời ơi kể trên, người ta còn nghi ngờ thêm chuyện Burt ăn cắp nghiên cứu của các tác giả khác, sửa đổi kết quả của một số nghiên cứu (của các tác giả khác) công bố trên tạp chí của ông ta để phù hợp với những luận điểm về trí thông minh di truyền của ông ta.

Vụ Burt sau đó thậm chí mang tầm vóc chính trị quốc gia khi Công đảng kết án đảng bảo thủ áp dụng chính sách phân biệt chủng tộc trong giáo dục ở Anh.

Vấn đề còn lại là xác định động cơ đích thực của Cyril Burt trong việc bám víu lấy luận điểm sai lầm của mình. Người ta cho rằng ông này quá tin tưởng vào quan điểm của mình nên tìm cách chứng minh tính đúng đắn của nó bằng mọi giá và mọi phương tiện. Cô Leslie Spencer Hearnshaw, người nghiên cứu và viết chân dung về Burt, tiết lộ về cuối đời ông này bị điếc và đau bệnh liên miên.

Quan trọng hơn, ông có dấu hiệu bị tâm thần hoang tưởng và tỏ ra hết sức hung hãn khi nghe nói về những người phản bác nghiên cứu của mình. Leslie còn phát hiện thêm là “hai nữ cộng sự” mà Olivier Gillie lật tẩy như đề cập ở trên thuộc trong nhóm 20 “nhà nghiên cứu ảo” do Burt nhào nặn ra. Chính Burt đã viết ra các bài nghiên cứu mang tên những người này để bảo vệ luận điểm của mình. Quả không còn gì để bình luận được nữa!

------------

Trong khoa học có những quan niệm được lưu truyền một cách tự nhiên, hư hư thực thực, tồn tại trong thời gian dài. Với sự tiến bộ từng ngày trong ngành, ngày nay người ta đã có thể điểm lại đâu là quan niệm thật, đâu là ngộ nhận đơn thuần.

- Kỳ tới: Sự thật và ngộ nhận trong khoa học

(Theo Nguyễn Quân // TuoiTre Online)

Bài thuộc chuyên đề: Bí ẩn khoa học - Lừa dối trong khoa học