Xuất khẩu gạo 2011: Thách thức không nhỏ

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Trong cuộc họp với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo ngày 10-2, Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) khẳng định thị trường gạo 2011 sẽ không có khó khăn lớn. Trong khi đó các tổ chức và giới kinh doanh quốc tế đang lo ngại về giá lương thực leo thang và nỗi ám ảnh khủng hoảng lương thực như năm 2008.

Hiện tại việc xuất khẩu gạo của Việt Nam đang gặp phải những thách thức không hề nhỏ, cần Chính phủ có vai trò và cách tiếp cận mới để thúc đẩy xuất khẩu.

Philippines thay đổi cuộc chơi

Vào thời điểm cuối 2010 và trong tháng 1-2011, xuất khẩu gạo Việt Nam lạc quan với các con số ấn tượng: lượng xuất khẩu đạt kỷ lục 6,88 triệu tấn với kim ngạch 3,2 tỉ đô la Mỹ. Các hợp đồng lớn của Bangladesh và Indonesia từ năm 2010 chuyển sang đầu năm 2011 tạo “vốn giắt lưng” khá an toàn, và đích kế tiếp sẽ là Philippines, một bạn hàng “lâu năm”. Thậm chí còn có sự lo ngại Việt Nam không có nhiều gạo để bán, và nếu có ai ngỏ lời mua với lượng lớn thì cũng đành chịu vì chỉ trông chờ vào nguồn hàng từ Campuchia. Có vẻ như năm 2011 VFA sẽ hoàn thành được hai mục tiêu kép: thành tích xuất khẩu và mua lúa với giá cao cho nông dân.

Nhưng mọi chuyện đang trở nên không dễ dàng. Có lẽ mấu chốt ở chỗ Việt Nam đã quá kỳ vọng vào Philippines. Philippines là bạn hàng lớn của Việt Nam, hàng năm nước này nhập khẩu khoảng 1,3 triệu tấn gạo của Việt Nam. Ngoài ra có sự đảm bảo ở cấp quốc gia giữa hai nước trong một biên bản ghi nhớ ký kết từ năm 2008 về việc cung ứng gạo của Việt Nam cho Philippines với con số lên đến 1,5 triệu tấn, và biên bản này mới được tiếp tục gia hạn đến năm 2013.

Tuy nhiên, chính phủ mới của Philippines lại đang hành động không theo như nếp cũ. Kể từ cuối năm 2010, thay vì đưa ra kế hoạch nhập khẩu gạo 2011 như mọi năm, lãnh đạo Philippines đã nói bóng gió trên báo chí về sự điều chỉnh chính sách nhập khẩu gạo. Chính phủ nước này đang có xu hướng chỉ trích Cơ quan Lương thực Philippines (NFA) dưới thời chính phủ tiền nhiệm đã nhập khẩu quá lớn ảnh hưởng đến sản xuất trong nước và với mức giá quá cao so với thị trường quốc tế.

Có thể đây là những chỉ trích mang tính chính trị, nhưng lại đang định hình kế hoạch nhập khẩu gạo của nước này. Nếu những gì đang hé mở trở thành kịch bản nhập khẩu gạo của Philippines, sẽ không thuận lợi đối với Việt Nam trong năm 2011 ở các khía cạnh: (i), lượng nhập khẩu sẽ giảm; (ii), khu vực tư nhân tham gia nhập khẩu mạnh hơn; (iii), Thái Lan và Campuchia cũng là nguồn cung cấp gạo cạnh tranh với Việt Nam. Phát biểu của Bộ trưởng Nông nghiệp Philippines cũng tạo ra những phản ứng thị trường bất lợi cho Việt Nam: “Chúng tôi đang đánh giá tình hình. Chúng tôi có thỏa thuận (MOU) với Việt Nam nhưng chúng tôi không lệ thuộc vào thỏa thuận đó. Chúng tôi vẫn có lựa chọn khác”.

Thế khó của thời điểm hiện tại

Rõ ràng việc Philippines trì hoãn đưa ra kế hoạch nhập khẩu gạo như mọi năm đã đẩy Việt Nam vào một tình thế khó khăn.

Từ cuối năm 2010 đến nay Việt Nam đã duy trì mức giá sàn khá cao so với mặt bằng giá thế giới. Đây là lựa chọn hợp lý khi nguồn cung gạo Việt Nam cuối năm hạn hẹp và tạo cho Việt Nam một thế mặc cả thuận lợi đối với Philippines.

Tuy nhiên, khi vụ đông xuân đang bắt đầu rậm rịch, Philippines vẫn chưa có quyết định cuối cùng và liên tục trì hoãn kế hoạch nhập khẩu 2011, thì giá sàn cao lại là một trở ngại cho các hợp đồng thương mại xuất khẩu. Đến cuối tháng 1 thị trường đã bị rúng động khi Indonesia bất ngờ thỏa thuận mua 820.000 tấn gạo của Thái Lan, một lượng lớn chưa có tiền lệ với Thái Lan.

Trong khi đó, giá lúa và gạo nguyên liệu trong nước đang tụt dốc do đang thu hoạch vụ đông xuân và trợ lực của xuất khẩu còn yếu. Trong cuộc họp hôm 10-2, VFA đã cam kết mua 1 triệu tấn gạo tạm trữ, nhưng chưa biết thực tế hành động của Vinafood 2 và các doanh nghiệp sẽ như thế nào trong bối cảnh tiếp cận vốn đang gặp trở ngại với lãi suất ở mức quá cao. Liệu rằng tình trạng ảm đạm những tháng đầu năm 2010 sẽ lặp lại trong năm 2011 với giá lúa giảm sâu gây thiệt hại cho nông dân?

Cần thêm vai trò của Chính phủ

Thời điểm này rất cần vai trò của Chính phủ, không chỉ để cải thiện tình hình hiện tại mà cần một cách tiếp cận mới. Cách hỗ trợ của Nhà nước từ trước đến nay chủ yếu hướng vào trợ giúp nông dân thông qua cánh tay doanh nghiệp mua lúa gạo tạm trữ. Tuy nhiên đó là một cách tiếp cận “chữa cháy”. Đã đến lúc vai trò Chính phủ cần hướng mạnh hơn vào khai thông thị trường xuất khẩu, tìm đầu ra bằng con đường hỗ trợ thương mại kinh doanh, qua đó gián tiếp hỗ trợ nông dân. Chẳng hạn:

- Một số thị trường tập trung đem lại lượng gạo xuất khẩu ổn định cho Việt Nam trong nhiều năm qua. Nhưng, thay vì chỉ nhắm đến một vài thị trường tập trung có thể gặp rủi ro, nên mở thêm các thị trường mới.

- Chính phủ có thể tham gia tích cực xúc tiến thương mại mở đường và mở rộng thị phần như bài học của Thái Lan. Năm 2010, khi gạo của Thái Lan bị Việt Nam và Trung Quốc cạnh tranh mạnh và mất thị phần ở thị trường Hồng Kông, phái đoàn Chính phủ Thái Lan đã sang Hồng Kông để quảng bá cho gạo Thái Lan. Hình ảnh gạo Thái xuất hiện trên các phương tiện giao thông ở thị trường này, phía Thái Lan còn gặp gỡ các nhà nhập khẩu Hồng Kông, thuyết phục các nhà hàng kinh doanh tiêu dùng gạo Thái...

- Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nên thành lập đơn vị hỗ trợ xuất khẩu với lãnh đạo bộ trực tiếp chỉ đạo đi khai thông các thị trường trọng điểm.

- Ngành lúa gạo rất có lợi thế để Chính phủ thúc đẩy xúc tiến thương mại bởi hạt gạo không chỉ có tầm quan trọng như một sản phẩm thương mại thông thường, mà còn là một mặt hàng “chính trị”, tạo cho Việt Nam một hình ảnh tích cực hơn trên trường quốc tế.

(Theo Thời báo kinh tế Sài Gòn)