Nguyễn Sơn: “Phóng viên điều tra – phải có hình ảnh biết nói”

Với phóng viên điều tra, có được nguồn thông tin chính xác và sự hỗ trợ nhiệt tình của người dân sở tại là những yếu tố quan trọng quyết định việc thực hiện thành công một phóng sự. Nếu không có hai yếu tố này thì ngay cả các chiến sĩ công an cũng khó có thể thâm nhập được vào hang ổ của tội phạm chứ nói gì đến cánh phóng viên.

Chỉ cần một chút thông tin bị rò rỉ ra ngoài thì cuộc điều tra sẽ chẳng bao giờ trọn vẹn. Sự bảo mật có khi được giữ tới phút chót ngay cả giữa những phóng viên với nhau. Nhiều khi, lên đường rồi, phóng viên và quay phim mới vừa đi vừa trao đổi nội dung, cách tác nghiệp để đặt chân tới địa điểm là làm ngay.

Series phóng sự về buôn lậu thuốc lá tại cửa khẩu thương mại Lao Bảo được thực hiện theo đúng quy trình như vậy. Những năm qua, hoạt động buôn lậu thuốc lá có xuất xứ từ nước ngoài qua khu vực này luôn nóng. Chúng tôi đã quyết định thực hiện phóng sự về phản ánh thực trạng buôn lậu thuốc lá tại đây. Đã có hai phóng sự phản ánh thực trạng buôn bán bất hợp pháp.

Nhưng khi có được thông báo từ cửa khẩu Lao Bảo về sự gia tăng của tình trạng buôn lậu, chúng tôi nhận nhiệm vụ tiếp tục làm chương trình. Chúng tôi lại lên đường. Đến Quảng Trị, chúng tôi phải thuê xe biển số địa phương chứ không thể đi bằng xe của Đài được. Chúng tôi được cảnh báo rằng, những đối tượng vận chuyển thuốc lá lậu vẫn tự do hoạt động, thậm chí là nhiều hơn trước và rất manh động nếu phát hiện ra người theo dõi.

Nếu như hai lần thực hiện phóng sự chúng tôi có thể dễ dàng giả làm khách du lịch thì đến lần thứ ba chúng tôi phải thay đổi cách thức. Ban đầu chúng tôi vượt sông để quay từ bên Lào, nhưng do không rành đường sá dù sang đến nơi vẫn đành quay lại. Chúng tôi được biết trước đó, bộ đội biên phòng vừa bắt được một thuyền chở đầy thuốc lá thì bị các đối tượng buôn lậu tấn công.

Mười lăm chiến sĩ bộ đội biên phòng dù được trang bị súng ống đàng hoàng nhưng phải đành bất lực. Nghe kể thế anh em chúng tôi ai cũng hoang mang, nhưng rồi thật may mắn, chúng tôi đã nghĩ ra cách thâm nhập trong vai của những người bẫy chim để lọt được vào khu vực nguy hiểm. Nhờ đặt máy quay tại một vị trí bí mật nên chúng tôi đã ghi lại được những hình ảnh đắt giá.

Thực hiện phóng sự điều tra thật muôn hình muôn vẻ. Làm về buôn lậu gian nan kiểu này, thực hiện đề tài ma túy lại vất vả kiểu khác. Làm phóng sự về ma túy thì hoàn toàn không thể quay bằng máy tác nghiệp thông thường mà phải quay bằng máy chuyên dụng ghi trộm kết hợp với máy ghi âm.

Gần đây nhất là phóng sự về ma túy ở Hải Phòng “Những thánh địa đen ở thành phố Cảng" và nguy cơ phơi nhiễm HIV tại Thái Nguyên. Chúng tôi phải đi tìm hiểu rất kỹ ba tụ điểm đen tại Hải Phòng là: Đình Hàng – Hồ Ông Báo (tụ điểm lớn nhất), chân cầu Niệm Nghĩa và khu vực đường tàu.

Thật không dễ gì có thể phỏng vấn một con nghiện đã nhiễm HIV đang cầm kim tiêm đi mua thuốc. Nguy hiểm rình rập bất cứ lúc nào bởi nếu bị phát hiện, con nghiện nào cũng có thể cầm kim tiêm tấn công. Chúng tôi đã phải sắm vai những “Tình nguyện viên đồng đẳng” để lọt vào. Đến giờ của cữ thuốc, tụ điểm đông như trảy hội, tấp nập kẻ mua, người bán. Có cả những đứa trẻ chỉ 6 -7 tuổi ngồi bán kim tiêm, nước cất. Chúng tôi lê la hỏi chuyện những con nghiện như những “bạn hữu”. Có lẽ nhờ kinh nghiệm nên chúng tôi mới có thể qua mắt được những con nghiện. Cũng do ghi hình trộm nên hình ảnh trong phóng sự “Những thánh địa đen tại thành phố Cảng không có độ nét cao nhưng dù sao thì đó cũng là những thước phim “biết nói” quý giá.

Làm phóng sự điều tra gian nan là vậy, nguy hiểm là vậy nên trên hết đòi hỏi người phóng viên phải có tinh thần cống hiến rất cao. Một phóng sự dù xuất sắc đến đâu thì nhuận bút cao nhất cũng không thể vượt qua giới hạn được. Chúng tôi cũng không có ý định làm chương trình để mang đi thi thố, giành giải này, giải khác. Đó đơn thuần chỉ là công việc, và là chút đóng góp nhỏ bé của những người công dân Việt Nam bình thường mà thôi.