Tư duy "chỉ lo phần ngọn" và nguy cơ bất ổn

Báo chí mới đây đưa tin, sau giải giao lưu cầu lông buổi sáng, lãnh đạo phường Hàm Rồng (TP Thanh Hóa) rủ nhau ra quán thịt chó uống rượu. Tranh thủ giờ nghỉ trưa, một số người đánh bài ngay tại trụ sở rồi xích mích đến đánh nhau nhập viện.

Buổi "giao lưu" có sự tham gia của ông Dương Tất Thành, Bí thư Đảng ủy; Lương Trí Thanh, Phó Bí thư Đảng ủy phường; Trịnh Xuân Tính, Phó chủ tịch HĐND phường; Lê Văn Quyết, Trưởng quân sự phường; Dương Đình Long, Phó chủ tịch Hội Nông dân; Lê Duy Đạo, Bí thư chi đoàn. Thế là đủ "bộ sậu", không thiếu một ai và đủ biết kỷ luật lao động và kỷ cương của cơ quan công quyền xuống cấp "tệ hại" đến mức nào!?

Hệ thống hành chính được thiết kế 4 cấp, trung ương, tỉnh, huyện và xã. Xã là cấp cơ sở trong hệ thống hành chính, cấp cơ sở là cấp gần dân nhất, hiểu dân nhất, vì thế được phân câp giải quyết những việc bức xúc hàng ngày đối với đời sống của dân. Trọng trách là vậy, tin cậy là vậy.

Thế nhưng gầy đây qua phát hiện, phanh phui của báo chí về những chuyện bê bối của chính quyền cơ sở quả là đáng lo ngại nếu không muốn nói là đáng báo động! Thí dụ những việc điển hình như việc ăn chặn tiền tết của Chính phủ trợ cấp cho người nghèo, tiền hỗ trợ ngư dân đánh bắt xa bờ, theo điều tra được ví von chua xót hột lúa củ khoai cõng gần bốn chục loại lệ phí, nhiều lệ phí cực kỳ phi lý, ngay một xã nay thuộc Thủ đô, dù không hề có kinh mương dẫn nước dân vẫn phải đóng thủy lợi phí nếu ai không đóng sẽ không được chứng giấy tờ.

Gần đây nhiều chính quyền cơ sở của nhiều địa phương lại "ưu ái" cấp sổ chứng nhận nghèo cho hộ giàu để họ được hưởng các chế độ trợ cấp giành cho người nghèo, trong khi đó người nghèo thực sự cho thoát nghèo để đủ cái gọi là chỉ tiêu!?...

Lâu nay, từ cán bộ công chức bình thường đến lãnh đạo các cấp hầu như đều nói, cơ sở rất quan trọng, nó quyết định sự thành bại của sự nghiệp chung. Thế nhưng  trong hành động và việc điều hành ở mọi cấp không hiếm lối suy nghĩ và hành động chỉ lo tập trung phát triển phần ngọn. Suy cho cùng cũng có cái lý của nó. Vì làm như vậy dễ thấy những kết quả tức thời, thoả mãn ngay bệnh thành tích vì 1 hay 2 nhiệm kỳ rất ngắn! Và thật ra đỡ tốn công sức, đầu tư suy nghĩ...

Lối suy nghĩ và hành động này thường được biện minh là xuất phát từ lợi ích chung, là vì bộ mặt quốc gia... Tuy nhiên nếu xem xét thật công tâm, tính toán trên phương diện lâu dài, tính bền vững của sự phát triển, thì lối suy nghĩ và hành động trên không kém phần nguy hại.

Những bài học về nguy cơ mất ổn định chính trị ở một số vùng quê những năm trước đây vẫn còn nhức nhối.

Công bằng mà nói, sau những sự kiện đáng tiếc đó thực hiện nghị quyết của Đảng, Chính phủ ban hành Quy chế dân chủ cơ sở và sau đấy nâng lên thành Pháp lệnh như thổi một luồn sinh khí mới dân chủ vào nông thôn đang có nguy cơ xuất hiện đâu đó vấn nạn "cường hào mới" - như "giặc nội xâm". Tuy nhiên do sự thiếu kiên trì, thiếu kiểm tra, chưa thật thấm nhuần, kiên quyết và tổ chức triển khai mang tính phong trào, tình hình thực thi dân chủ cơ sở theo tinh thần của Pháp lệnh có phần "chùn xuống".

Đi tìm nguyên nhân những bất cập trong hoạt động của chính quyền cơ sở cấp xã có thể khái quát ở các điểm sau đây :

Thứ nhất, HĐND cấp xã thực chất vẫn là cơ quan nặng về hình thức. Do trình độ học vấn nói chung ở nông thôn thấp, cho nên rất khó cho người có đủ năng lực làm đại biểu. Trong khi đó số người có năng lực khá hơn, có học vấn lo làm kinh tế, không thiết tha tham gia chính quyền.

Mặc dù là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân nhưng HĐND trên thực tế vẫn không khẳng định được vị trí của mình trong thực tiễn hoạt động. Hoạt động mang nặng tính hình thức.

Thứ hai, tính chất hình thức của các nghị quyết do HĐND xã thông qua đã không tạo ra được các cơ sở thực tiễn đối với việc chấp hành của UBND.

Khả năng kiểm soát của HĐND xã đối với hoạt động của UBND là rất hạn chế, chưa có một cơ chế kiểm soát hữu hiệu, nhất là chưa có biện pháp thực hiện chế tài.

Thứ ba, đội ngũ cán bộ cơ sở hiện nay  rất đông nhưng lại không mạnh, vừa thừa lại vừa thiếu. Hầu hết cán bộ ở cơ sở chỉ được đào tạo cơ bản về chính trị chung chung, ít được đào tạo về nghiệp vụ quản lý hành chính nhà nước.

Cán bộ xã khá lúng túng trong triển khai hoạt động, thụ động, giải quyết công việc kém hiệu quả, nhiều khi không đúng luật pháp...

Ngoài ra, tình trạng vi phạm quyền làm chủ của nhân dân có thể nói là khá phổ biến đáng báo động. Mặt khác, vẫn còn tình trạng giải quyết công việc tùy tiện, tham nhũng nhất là trong lĩnh vực đất đai, tình trạng mất đoàn kết nhiều nơi còn kéo dài, có khi gay gắt, không hiếm chuyện ủy ban một nhà, chi bộ một họ.

Trụ sở UBND phường Hàm Rồng, nơi xảy ra vụ vụ việc lãnh đạo phường đánh bài rồi xích mích

Trước tình trạng như vậy, thiết nghĩ rất cần có những giải pháp căn cơ nâng cao năng lực của chính quyền cơ sở để cho nó đủ sức triển khai các chủ trương chính sách, lập lại trật tự kỷ cương phép nước, dân chủ trên địa bàn nông thôn.

Thứ nhất, công khai minh bạch mọi hoạt động của chính quyền trước nhân dân, có cơ chế bảo đảm để cho nhân dân tham gia thảo luận, quyết định và giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ của địa phương.

Thứ hai, nâng cao năng lực giám sát của HĐND xã, có cơ chế giám sát thật hiệu quả, biện pháp chế tài nghiêm đủ sức răn đe.

Muốn vậy, đề nghị về cơ cấu đại biểu nên tính toán một tỷ lệ hợp lý theo hướng mở rộng đại biểu ngoài Đảng, đại biểu là dân, bớt đại biểu quản lý nhà nước để HĐND thực hiện tốt hơn chức năng kiểm tra giám sát.

Thứ ba, triệt để tuân thủ Pháp lệnh dân chủ cơ sở trong mõi hoạt động của chính quyền cơ sở và tuân thủ theo dúng quy định về "Dân biết, dân bàn, dân kiểm tra".

Thứ tư, có chính sách đãi ngộ thỏa đáng để thu hút được sinh viên được đào tạo bài bản tham gia chính quyền cơ sở.

Thứ năm, thi tuyển công khai, cạnh tranh vào làm công chức xã,  thực hiện nghiêm túc quy định bỏ phiếu tín nhiệm các chức danh chủ chốt của xã, tiến tới thực hiện dân bầu trực tiếp chủ tịch xã.

Hội nghị Trung ương 5 khoá IX đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở. Nghị quyết về "đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn thời kỳ 2001-2010" cũng nhấn mạnh phải "đặc biệt quan tâm xây dựng, đào tạo đội ngũ cán bộ đảng viên và củng cố các tổ chức cơ sở đảng trong sạch, vững mạnh, coi đây là nhân tố quan trọng bảo đảm sự thành công sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn".

Sắp tới đây, đến lượt cấp cơ sở kiểm điểm theo Nghị Quyết TƯ 4 khóa XI thì sẽ có nhiều việc phải làm và thực hiện "chương trình xây dựng nông thôn mới" khó thành công.

Trong lĩnh vực xây dựng chính quyền, nếu chỉ quan tâm đến đội ngũ cán bộ công chức ở Trung ương, tỉnh, huyện mà không quan tâm đến việc đào tạo bồi dưỡng, giáo dục đạo đức phẩm chất chính trị, chăm lo chế độ chính sách cho đội ngũ cán bộ cơ sở phường xã, thì sẽ không có một chính quyền trong sạch vững mạnh. Chính quyền cấp trên dù có tài giỏi đến đâu cũng không thể làm thay và lấp chỗ trống hụt hẫng này../.

Tác giả: Diệp Văn Sơn
Theo Tuần Việt Nam