Ồ ạt xây nhà máy xi măng: Quy hoạch bị “đổ bê tông”

Theo Vụ Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), tìm kiếm thị trường xuất khẩu xi măng chỉ là giải pháp tình thế nhằm ổn định thị trường trong nước trong thời điểm cung vượt cầu. Bởi lẽ, doanh số xuất khẩu xi măng thường rất thấp do vận chuyển phức tạp, chi phí cao… Đặc biệt, công tác kho vận của Việt Nam còn rất kém, nhất là với các sản phẩm "nhạy cảm" với thời tiết như xi măng. Trong khi đó, nhiều nước khác lại có ưu thế do sản xuất sản lượng lớn, đã khấu hao xong dây chuyền... Không phải các doanh nghiệp sản xuất xi măng không biết điều này. Trước đó, khi lập dự án, hầu như họ cũng chỉ nhắm vào thị trường nội địa. Tuy nhiên, thị trường nội địa lại đang ứ đọng, chưa kể đến mối đe dọa từ "xi măng giá rẻ" (nhưng vẫn bảo đảm chất lượng) của nước ngoài - theo cách... "than thở" của doanh nghiệp trong nước.

Dường như cung thừa và việc các dự án mới liên tục được khởi công xây dựng là hai vấn đề… không liên can của ngành xi măng? Trớ trêu thay, từ cuối năm 2009, sau khi đánh giá việc thực hiện Quy hoạch phát triển xi măng Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020, Bộ Xây dựng đã thực hiện một số biện pháp điều tiết cung - cầu, bình ổn thị trường xi măng, đồng thời xây dựng kế hoạch phát triển bền vững... Đặc biệt, Bộ đã đề nghị các địa phương không cấp phép đối với các dự án xi măng mới, thậm chí "xin" Thủ tướng cho dừng một số dự án đã có trong quy hoạch nhưng triển khai "có vấn đề"…

Sau màn tắc "đầu ra", điều gì sẽ xảy đến tiếp theo với các doanh nghiệp xi măng?

Nhà máy sản xuất xi măng ChiFon - Hải Phòng.

Lời cảnh báo…
Nguy cơ "vỡ" thị trường xi măng cũng đang là cảnh báo với nhiều ngành khác, chẳng hạn ngành thép, lĩnh vực đang có hàng loạt đại dự án trị giá nhiều tỷ USD. Theo thống kê của Bộ Công Thương, tổng công suất của các dự án thép đã được cấp phép hiện lên đến 40 triệu tấn và chưa có dấu hiệu gì cho thấy "cơn sốt" mở nhà máy (hoặc nâng công suất) thép sẽ dừng lại.

Chỉ với sản lượng 40 triệu tấn, ngành thép cũng sẽ đi vào "vết xe đổ" của các doanh nghiệp xi măng hiện nay. Lối thoát mà các doanh nghiệp thép phải lựa chọn cũng là… xuất khẩu. Tất nhiên, tại thời điểm này ngành thép vẫn đang làm mưa làm gió trên thị trường khi thích tăng giá thì tăng, bị… buộc hạ mới giảm. Song cái cảnh "ròn cười (khi làm giá), tươi khóc (khi cung vượt quá cầu)" sớm muộn cũng sẽ xảy ra. Cũng phải nhắc lại là Chính phủ đã yêu cầu tạm dừng cấp phép các dự án thép thông thường, rút giấy chứng nhận đầu tư các dự án chậm tiến độ… Tuy nhiên, chưa có dự án thép "có vấn đề" nào bị buộc phải dừng lại, thậm chí tại nhiều dự án lớn đang triển khai, chủ đầu tư còn liên tiếp… đòi hỏi thêm ưu đãi.

Cung vượt quá cầu nhưng các nhà máy vẫn ồ ạt mọc lên là một tín hiệu cho thấy quy hoạch ngành, như của ngành xi măng, ngành Thép, đang bị phá vỡ nghiêm trọng. Khi hàng loạt dự án được triển khai, nhà máy đi vào hoạt động nhưng không có hiệu quả thì thiệt hại không chỉ doanh nghiệp gánh chịu. Sự bất ổn của các doanh nghiệp xi măng chẳng hạn sẽ tạo ra nhiều gánh nặng mới về lao động, việc làm, lãng phí nguồn vốn lớn…