Việt Nam: Vượt rào cản trong quan hệ thương mại quốc tế

LTS: Tại Hội nghị G20 mới đây, với cương vị Chủ tịch ASEAN, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã kêu gọi các nước G-20 đảm bảo phục hồi kinh tế bền vững và chống các hành vi bảo hộ thương mại. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhấn mạnh Việt Nam là nước phải chịu nhiều biện pháp bảo hộ trá hình của một số nước phát triển, nên Việt Nam kêu gọi G-20 tiếp tục có các biện pháp cụ thể xoá bỏ các rào cản đối với thương mại và đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đây là vấn đề đã và đang cản trở hoạt động xuất khẩu và đầu tư của không ít các doanh nghiệp Việt Nam

Xét về khía cạnh tích cực, trong một chừng mực nào đó, để đối phó với các rào cản thương mại, với những quy định mới khắt khe hơn, đặc biệt là các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, vụ kiện chống bán phá giá và chống trợ cấp, nhiều doanh nghiệp đã tự “cứu mình” bằng cách buộc phải nâng cao chất lượng và tiêu chuẩn thêm một “nấc” nữa.

Ông Trần Mạnh Cảnh – Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Thương mại Hà Nội (Hapro) cho biết, hiện nay, Hapro có nhiều sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Hàn Quốc như dệt may, nông sản, thực phẩm chế biến. Việc thâm nhập vào thị trường Hàn Quốc đòi hỏi Hapro phải đáp ứng nhiều tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm. Tuy nhiên, lãnh đạo Hapro cho rằng việc đòi hỏi này rất là tốt để các sản phẩm Việt Nam tiếp cận với tiêu chuẩn chung của các nước trên thế giới, các doanh nghiệp sẽ có cơ hội củng cố và hoàn thiện sản phẩm khi tham gia thị trường thế giới.

Tiêu chuẩn cao, rào cản nhiều

Tuy nhiên, bên cạnh thuận lợi do các rào cản thương mại mang lại, còn có nhiều thách thức mà các doanh nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt, trong khi đó, các doanh nghiệp hiện rất “lơ mơ” về vấn đề này. Rất nhiều doanh nghiệp bỡ ngỡ trong việc tiếp cận thông tin pháp luật thương mại của các nước mà Việt Nam tham gia ký kết. Việc làm rõ khái niệm rào cản thương mại và các tiêu chuẩn kỹ thuật mà phía đối tác đưa ra, và việc minh bạch trong việc công bố xuất xứ hàng hóa xuất khẩu vẫn là một thách thức không nhỏ đối với doanh nghiệp Việt Nam. Đó có thể coi là bài học "nằm lòng" dành cho tất cả các doanh nghiệp Việt Nam trước khi đưa hàng ra nước ngoài.

Điển hình như vụ áp thuế chống bán phá giá giầy mũ da tại Ủy ban Thương mại EU với mức áp thuế chống bán phá giá lên đến 10%, và mới đây Hiệp hội Các nhà sản xuất xe đạp châu Âu lại đệ đơn yêu cầu tiến hành rà soát cuối kỳ đối với xe đạp xuất khẩu từ Việt Nam khiến mặt hàng này đứng trước nguy cơ tiếp tục chịu thuế chống bán phá giá sau ngày 15/7/2010 tới... Năm qua, nước ta đã phải đối mặt hơn 100 vụ kiện, con số đó rất có thể tăng trong các năm tới.

Ông Hans Farnhammer, Bí thư thứ Nhất Phái đoàn Liên minh châu Âu tại Việt Nam cho rằng, các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu vào EU hết sức cần lưu ý bởi hiện nay, tiêu chuẩn nhập khẩu của các nước EU ngày càng cao, các rào cản xuất hiện ngày càng nhiều. Doanh nghiệp Việt Nam cần có hệ thống cảnh báo nhanh của EU đối với sản phẩm phi nông nghiệp. Nếu doanh nghiệp thiếu kiến thức về các rào cản thương mại thì sức mạnh sẽ thuộc về các nhà nhập khẩu, đồng thời làm giảm sự cạnh tranh của hàng hoá tại các thị trường xuất khẩu, và điều đó cũng có nghĩa sẽ không tiếp cận được với những thị trường mới ở châu Âu…

Hoa Kỳ và EU là hai thị trường xuất khẩu trọng điểm. Trong khi những vụ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp trước đây đối với cá, tôm, túi nhựa, giày dép, xe đạp, đèn compact… sang các thị trường này chưa có dấu hiệu kết thúc, nay đã xuất hiện thêm nhiều cảnh báo về các nguy cơ, diễn biến mới có ảnh hưởng đối với các mặt hàng thuỷ sản, đồ gỗ xuất khẩu của Việt Nam.

Ông Nguyễn Tôn Quyền – Tổng thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết: Xuất khẩu đồ gỗ vào Hoa Kỳ liên tục phải đối mặt với rào cản TBT, tức là các vụ kiện chống bán phá giá. Từ năm 2005 trở lại đây thường xuyên có thông tin Mỹ chuẩn bị kiện Việt Nam bán phá giá, làm cho các doanh nghiệp không yên tâm sản xuất và xuất khẩu. Bên cạnh đó, doanh nghiệp Việt Nam cũng đang phải đối mặt với Luật Lecey của Mỹ, theo đó từ năm 2011 ngoài khai vào bản form của nhà nhập khẩu thì các doanh nghiệp phải kèm những bộ chứng chỉ để chứng minh bản khai là đúng, và phải có cơ quan hợp pháp chứng minh nguồn gỗ xuất khẩu là hợp pháp.

“Như vậy doanh nghiệp Việt Nam phải đi tìm cho mình nước xuất khẩu gỗ hợp pháp, có đầy đủ chứng từ để có thể nhập, quy trình này rất phức tạp. Hiện nay, Việt Nam mua gỗ của 26 nước trên 4 châu lục mà đi mua như vậy rất tốn kém, chưa kể đến tìm được nguồn hàng rồi nhưng gỗ lại chưa chắc đảm bảo chất lượng. Giữa Việt Nam và EU đã phải ngồi lại với nhau để xem thế nào là gỗ hợp pháp mà hiện nay vẫn chưa làm được”, ông Nguyễn Tôn Quyền cho biết.

Đối với thị trường Hoa Kỳ, từ tháng 12/2009, luật mới của nước này buộc các lô hàng cá da trơn nhập khẩu của ta phải chịu kiểm tra của Ban Thanh tra và An toàn thực phẩm, trong đó phải đảm bảo điều kiện nuôi và vận chuyển cá đến cơ sở chế biến. Cho đến bây giờ, chuyện áp thuế chống bán phá giá 10% đối với mặt hàng giày mũ da của thị trường Liên minh châu Âu vẫn còn là nỗi lo sợ của các doanh nghiệp giày da, với lượng lớn công nhân bị mất việc do sản phẩm của nước ta không cạnh tranh được với sản phẩm của các nước khác xuất khẩu vào thị trường này.

Bà Nguyễn Thị Tòng- Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày Việt Nam cho biết: “Hiện sản phẩm giày mũ da xuất sang châu Âu chiếm khoảng 20-25%. Các rào cản về mặt môi trường, trách nhiệm xã hội luôn biến động, tức là khi doanh nghiệp Việt Nam đáp ứng được thì người tiêu dùng và các nhà nhập khẩu đòi hỏi tiêu chuẩn ở mức độ cao hơn, nếu doanh nghiệp không quan tâm vượt rào cản thì sẽ ảnh hưởng đến thị trường phát triển bền vững, từ đó tác động đến người lao động và xã hội nói chung. Nhìn chung, doanh nghiệp lớn có thể đáp ứng được những tiêu chuẩn, còn những doanh nghiệp nhỏ thì đòi hỏi phải nỗ lực mới vượt qua được.”

Hiện nay, đã phát sinh nhiều tiêu chuẩn khác mà doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam phải vượt qua như: tiêu chuẩn kiểm dịch động thực vật an toàn vệ sinh thực phẩm SPS, đóng gói, duy trì ổn định chất lượng sản phẩm, chỉ thị REACH - quy định hoá chất không được sử dụng trong sản phẩm thực phẩm, hàng dệt may có khả năng gây ung thư; tiêu chuẩn đánh giá sự phù hợp với tiêu chuẩn châu Âu của các loại đồ chơi đảm bảo sức khoẻ cho trẻ em... Đặc biệt, những sản phẩm dệt may, giày dép phải đáp ứng tiêu chuẩn sinh thái, an toàn về sức khoẻ đối với người sử dụng và không gây ô nhiễm môi trường trong sản xuất... Những rào cản này khiến cho các nước xuất khẩu ở châu Á, trong đó có Việt Nam phải lao đao.

Trong thời kỳ suy giảm kinh tế, nhiều nước coi rào cản thương mại chính là công cụ để chặn hàng xuất khẩu của Việt Nam. Trung bình mỗi năm Việt Nam xảy ra gần 100 vụ kiện chống bán phá giá và tranh chấp thương mại, đa số các vụ kiện này phần thiệt thòi luôn thuộc về doanh nghiệp nước ta. Đây là nguy cơ cần báo động bởi kinh tế Việt Nam phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu.

Ảnh minh hoạ

LTS: Thực tiễn thương mại quốc tế cho thấy, tăng trưởng xuất khẩu càng cao thì nguy cơ phải đối mặt với những rào cản thương mại từ phía các nước nhập khẩu càng lớn.

Theo tin từ Cục Quản lý Cạnh tranh, Bộ Công Thương, đầu tháng 7 vừa qua, Tổng vụ Thương mại, Ủy Ban châu Âu đã có thư chính thức gửi cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam thông báo thuế chống bán phá giá (34,5%) mà cơ quan này đã áp dụng đối với xe đạp xuất khẩu của Việt Nam từ 14/7/2005 sẽ được bãi bỏ từ ngày 15/7/2010.

Có được kết quả này là do sự phối hợp hiệu quả giữa Hiệp hội, doanh nghiệp, cơ quan truyền thông và cơ quan quản lý Nhà nước trong việc thu thập thông tin, giải thích về thực trạng, khó khăn của ngành xe đạp Việt Nam tới cơ quan điều tra chống bán phá giá của châu Âu, nhờ đó giúp cơ quan này có những thông tin khách quan, trung thực và có kết luận công bằng về vụ việc này. Đồng thời, thông qua vụ việc này cho thấy, chúng ta có thể vượt qua rào cản thương mại nếu có sự phối hợp đồng đồng bộ và tích cực với cơ quan điều tra chống bán phá giá.

Ông Vũ Bá Phú, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Cạnh tranh, Bộ Công thương nêu một thực tế: Trong trường hợp đối phó với các vụ việc điều tra chống bán phá giá, tự vệ và trợ cấp, các doanh nghiệp xuất khẩu nên hợp tác với cơ quan điều tra của nước ngoài.

Dẫn chứng trường hợp túi PE xuất khẩu vào Mỹ bị nằm trong diện điều tra chống trợ cấp, ông Vũ Bá Phú cho biết, trong số 3 công ty bị điều tra có 2 công ty của nước ngoài và một công ty của Việt Nam. Ngay từ đầu, Công ty Tiến Thịnh của Việt Nam đã tự đề nghị được xếp vào diện bị đơn tự nguyện, phối hợp chặt chẽ với luật sư. Hai công ty nước ngoài còn lại chỉ phối hợp cầm chừng, thậm chí chủ động chuyển nhà máy sang nước khác. Kết quả điều tra công bố từ phía Hoa Kỳ, Công ty Tiến Thịnh hợp tác chặt chẽ với bên điều tra nên được hưởng mức thuế thấp, chỉ 0,44%. Theo quy định của điều tra chống trợ cấp thì mức thuế này gần như bằng 0. Những công ty khác phải chịu mức thuế cao, lên tới 52%...

Nguy cơ doanh nghiệp Việt Nam phải đối mặt với các vụ kiện, tranh chấp thương mại sẽ ngày càng cao và tính chất phức tạp sẽ ngày càng lớn. Hơn nữa. khó khăn và thách thức mà các rào cản thương mại, các vụ kiện chống bán phá giá nhiều khi rất bất công và gây nên những tổn thất khá lớn đối với doanh nghiệp trong nước.

Theo ông Phan Thế Ruệ, nguyên Thứ trưởng thường trực Bộ Thương mại, nay là Bộ Công thương, để ứng phó với những thách thức này, khi định triển khai hoạt động kinh doanh với đối tác nước ngoài, doanh nghiệp Việt Nam nên tập trung nghiên cứu kỹ các hiệp định thương mại tự do đa phương, song phương, đồng thời, cần lưu ý thêm việc sử dụng các dịch vụ tư vấn pháp lý để tránh những rắc rối không cần thiết.

“Thực tế là doanh nghiệp của ta ít dùng tư vấn pháp lý ngay từ đầu để trợ giúp pháp lý về thị trường xuất khẩu. Doanh nghiện nên sử dụng tư vấn pháp lý ngay từ khi bắt đầu đàm phán cho đến khi ký hợp đồng với đối tác, thực hiện hợp đồng, và khi xảy ra tranh chấp, như vậy là chúng ta đã có một bài bản pháp lý để chống lại các vụ kiện”, ông Phan Thế Ruệ nói.

Ngoài ra, doanh nghiệp Việt Nam cần thiết phải xây dựng tính cộng đồng cao hơn nữa để bảo vệ lợi ích khi tham gia xuất khẩu. Bởi các rào cản thương mại thường được các nước sử dụng bao gồm các điều kiện về kỹ thuật như: chất lượng, nhãn mác, bao bì, hoặc các đòi hỏi về vệ sinh dịch tễ được áp dụng đối với các hàng hoá nông sản, các sản phẩm động thực vật… Đây là các quy định có tính bắt buộc mà hàng hoá nhập khẩu từ tất cả các nguồn đều phải tuân thủ.

Biện pháp đối phó hiệu quả với các loại rào cản là hàng hóa trước khi xuất khẩu phải đáp ứng được đầy đủ các yêu cầu đã đặt ra. Muốn làm được việc đó, cần duy trì các đơn vị thường trực theo từng chuyên ngành để kiểm soát về điều kiện kỹ thuật, chất lượng sản phẩm, vệ sinh dịch tễ… đối với từng nhóm hàng cụ thể.

Ông Antonio Berenguer, Tham tán Thương mại Liên minh châu Âu, nêu cách thức mà doanh nghiệp nên thực hiện trong trường hợp bị kiện bán phá giá: “Cách phản ứng tốt nhất là hãy cố chứng tỏ mình bằng những con số, tức là chúng ta có nhiều cách làm giảm bớt đi mức thuế đánh vào vào hàng xuất khẩu. Có nhiều cuộc điều tra đã tiến hành tốt đẹp, và mỗi doanh nghiệp phải làm việc tích cực để chứng minh là doanh nghiệp mình có vị thế tốt, đang hoạt động tốt theo cơ chế thị trường thì tổn hại sẽ giảm đi.”

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra ở đây, nếu kiểm soát là bắt buộc, doanh nghiệp sẽ phải mất thêm chi phí tuân thủ, đổi lại, hiệu quả bảo vệ sẽ cao hơn. Nếu kiểm soát là tự nguyện, như việc doanh nghiệp tự đề nghị kiểm soát hàng hóa để đảm bảo yêu cầu theo hợp đồng, uy tín… sẽ thuận lợi và tiết kiệm được chi phí nhưng cách làm này có nguy cơ bị lợi dụng, và hàng hoá không đảm bảo yêu cầu có thể vẫn được xuất khẩu, đồng nghĩa với việc dễ bị áp dụng rào cản gây thiệt hại chung cho cộng đồng.

Biện pháp phòng tránh tốt nhất với các vụ kiện là đa dạng hóa thị trường, không tập trung phát triển quá nóng ở một thị trường, đồng thời tăng xuất khẩu hàng có chất lượng cao, có cơ chế dự báo theo dõi thường xuyên sản xuất ở nội địa nhằm phát hiện kịp thời những nguy cơ bị kiện. Việc tuyên truyền, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu về thương mại liên quan đến sản phẩm, thu thập thông tin về ngành sản xuất ở nội địa để cảnh báo nguy cơ cần thực hiện thường xuyên, liên tục.

Khi rào cản được dựng lên từ phía nước nhập khẩu, hoạt động xuất khẩu có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí có thể mất thị trường do bị áp dụng lệnh cấm nhập khẩu. Việc nghiên cứu và áp dụng các biện pháp đối phó có ý nghĩa rất quan trọng đối với các doanh nghiệp xuất khẩu của nước ta trong tiến trình hội nhập hiện nay.

(Theo Hoàng Xuân Lan// Thái Hà // VOV)