Kỳ diệu trong ta

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Báo Los Angeles Times số ngày 4.4.2010 đăng tin nếu 90% phụ nữ Mỹ cho con bú trong sáu tháng thì sẽ tiết kiệm được hàng năm 13 tỉ đô la tiền chăm sóc và ngừa 911 trẻ tử vong. Sữa mẹ chứa các kháng thể giúp các bé chống lại các bệnh nhiễm. Mẹ truyền sức đề kháng cho con. Đẹp quá.

Hàng tỉ tỉ vi trùng và virút vây quanh ta, tìm cách xâm nhập cơ thể chúng ta. Phép lạ nào giúp chúng ta vẫn khỏe. Bà mẹ thiên nhiên ký gởi trong ta điều kỳ diệu.

Những người tiên phong. Vào năm 1882, Ilya Mechnikov khảo sát ấu trùng của sao biển. Khi đâm một cái gai vào ấu trùng, ông nhận thấy các tế bào lạ vây quanh điểm gai đâm. Tụ quanh cây gai, các tế bào ăn bất cứ các chất nào đi qua nơi da bị lủng. Ông đặt tên các tế bào này là các thực bào (phagocyte, gốc Hy Lạp có nghĩa là “các tế bào xực”). Sự khám phá này khơi mào miễn dịch: cơ thể tự bảo vệ chống lại bệnh tật. Cuối thế kỷ 19, Paul Ehrlich xây dựng lý thuyết nền tảng là cơ thể sản xuất các chất ngày nay chúng ta gọi là kháng thể, giúp tiêu hủy các kẻ xâm nhập. Mechnikov và Ehrlich chia giải Nobel Sinh lý hoặc Y học (1908)

Điều kỳ diệu trong ta

Bộ máy miễn dịch bảo vệ chúng ta chống lại các virút, vi trùng và ký sinh trùng.

Hai loại miễn dịch. Miễn dịch tiên thiên có trước, bước đầu bảo vệ chống lại sự xâm nhập của vi trùng, tấn công không phân biệt kẻ lạ, trong vài giờ đầu. Các rào cản tự nhiên như da và lớp lót cuống phổi, ruột bảo vệ kiểu này bằng cách tiết ra các chất dịch, nhớt cản vi trùng. Miễn dịch thích ứng hay đặc hiệu mạnh hơn. Sự đáp ứng này phát triển vài ngày sau lần nhiễm đầu. Cần có thời gian để tạo ra một lực lượng tấn công đúng vào “kẻ xâm nhập” rồi khi xong trận vẫn giữ lại binh pháp (bộ nhớ miễn dịch). Khi kẻ xâm nhập lần trước lại vào thì lập tức có đáp ứng miễn dịch ào ạt.

Một hệ thống vô cùng phức tạp, gồm các bạch cầu, các kháng thể, và hệ tuần hoàn lymphô, hoạt động cùng với hệ tuần hoàn tim mạch để chuyển các lực lượng phòng vệ ở khắp cơ thể tới nơi cần đến. Miễn dịch tiên thiên có vài loại tế bào bạch cầu trong máu ăn vi trùng và các tế bào hư. Miễn dịch đặc hiệu có hai nhóm. Lymphô bào B (gọi tắt tế bào B) sản xuất các kháng thể. Lymphô bào T (tế bào T) phát triển các tế bào sát thủ có thể nhận ra virút và tiêu diệt. Tất cả tế bào miễn dịch đều được sản sinh từ tủy xương. Tế bào B có tên là do tiếng Anh Bone marrow là tủy xương. Tế bào T cũng từ tủy xương nhưng còn đi qua tuyến ức (Thymus) để trưởng thành. Ai ăn hủ tiếu cũng có khi kêu thêm một tô xương hay xí quách. Trong ống xương có chất tủy mềm mềm bùi bùi rất ngon

Bao nhiêu là chuyện

Lòng mẹ bao dung. Mẹ bao dung từ khi con còn trong bụng. Trong vốn gen con có phân nửa của cha, mẹ không nệ hà. Ưu tiên miễn dịch nầy là điều kỳ diệu, nhờ các gen bao dung.

Vắcxin. Trong thế kỷ 20, vắcxin nở rộ và giúp loài người tránh bao bệnh nhiễm, bao đại dịch. Hệ miễn dịch được vận dụng thật hay. Năm 1965, B.Blumberg tìm ra virút HBV gây viêm gan B, có thể đưa đến ung thư gan thì năm 1981 đã làm được vắcxin. Zur Hausen tìm ra thủ phạm bệnh ung thư cổ tử cung là các virút HPV 16-18 vào năm 1980, thì 2006 đã có vắcxin ngừa HPV.

Miễn dịch và bệnh ung thư. Các tế bào ung thư thải các prôtêin ở ngoài mặt vào dòng tuần hoàn. Các prôtêin kích động sự đáp ứng từ các tế bào T sát thủ, các đại thực bào. Các tế bào này tuần tra, bắt giữ và loại trừ các tế bào đang chuyển dạng ác tính. Khi sự tuần tra miễn dịch đuối sức, khối ung thư phát triển. Phải nhờ sự trợ lực từ bên ngoài. Các kháng thể đơn dòng đặc hiệu với ung thư được gắn thêm chất độc, thuốc hoặc các chất phóng xạ, dò tìm đến đúng các tế bào ung thư để thả bom tự sát

Các bệnh miễn dịch tự thân. Đôi khi bộ phận nhận diện của hệ miễn dịch “có vấn đề”, bắt đầu chế tạo các kháng thể và các tế bào T tấn công vào các tế bào, các cơ quan của chính mình. Gà nhà bôi mặt đá nhau. Các tế bào miễn dịch và kháng thể nầy tung hoành trong nhiều bệnh miễn dịch tự thân. Thí dụ như các tế bào T tấn công các tế bào tụy tạng gây ra bệnh tiểu đường, còn kháng thể tự thân thì quậy người bệnh bị thấp khớp.

Miễn dịch bị lật gọng. HIV viết tắt tiếng Anh Human Immunodeficiency Virus (virút gây suy giảm miễn dịch người). HIV cực kỳ nguy hiểm vì chúng hủy diệt tế bào miễn dịch chủ chốt của cơ thể, đó là các tế bào CD4 (một loại lymphô bào B). Các tế bào CD4 bị giết chết và lượng tế bào CD4 sút giảm lần. Hệ miễn dịch suy bại dần. Bộ máy tự vệ tuyệt diệu của con người gặp sát tinh hung hãn nhất từ trước đến nay.

Ăn lành, ngủ đủ, tập đều, sống vui. Rau củ và trái cây đủ loại, uống nhiều nước và vận động thân thể đúng mức, ngủ đủ thẳng giấc, thái độ lạc quan làm tăng sức đề kháng

(Theo GS.BS Nguyễn Chấn Hùng // SGTT Online)