Phương pháp chữa trị mới chống trầm cảm

Cho đến nay người ta vẫn cho rằng, trầm cảm chủ yếu là do hậu quả những rối loạn hóa học thần kinh của não bộ. Trạng thái tình cảm tồi tệ gắn liền với sự thiếu hụt những chất dẫn suất thần kinh như serotonin và noradrenalin. Vậy nên hầu như tất cả những biệt dược được sử dụng trong điều trị bệnh trầm cảm đều nhằm nâng cao nồng độ những hợp chất đó trong não bộ. Loại thuốc chống trầm cảm đầu tiên gọi là ba vòng xuyến được đưa ra thị trường vào những năm 50, thế kỷ XX. Nhờ có người bệnh đã không còn phải dựa vào giải pháp xung điện và tâm lý trị liệu, vốn ngày nay được duy nhất coi như phương pháp hỗ trợ.

Prozac xuất hiện cách đây 20 năm. Biệt dược từng được kỳ vọng như cuộc cách mạng tiếp theo trong điều trị trầm cảm. Prozac đã tạo ra nhóm biệt dược mới ít độc hại hơn, song vẫn không cách mạng hóa được việc điều trị trầm cảm. Biệt dược mới có tên Valdoxan (agomelatyna) – loại thuốc chống trầm cảm đầu tiên gọi là năng lượng melatonin có tác dụng khác hẳn. Trong trường hợp này, người ta sử dụng phương pháp điều trị dược lý học hoàn toàn khác, tác động nhiều hơn đến nhịp điệu một ngày của cơ thể chúng ta so với tác động đến những rối loạn hóa học thần kinh.

Đã thời gian dài trong tâm lý trị liệu người ta nhận ra rằng, việc rối loạn đồng hồ sinh học sẽ dẫn đến cả sự xuất hiện tình trạng trầm cảm theo mùa vụ, cũng như hội chứng hiếu động thái quá đi kèm sự kém tập trung (ADHD) ở trẻ em. Giờ đây ngày càng nhiều nghiên cứu xác nhận rằng, trạng thái tình cảm tồi tệ là hậu quả của hiện tượng rối loạn nhịp điệu hàng ngày. Những người khỏe mạnh, thậm chí nếu khó khăn đứng dậy khỏi giường ngủ, nhìn chung buổi sáng vẫn cảm thấy đã được nghỉ ngơi, phong độ nhanh chóng cải thiện, nhất là sau bữa ăn sáng, khi nồng độ đường trong máu đã tăng cao. Tình hình ngược lại với những người mắc bệnh trầm cảm. Trạng thái tình cảm của họ xấu đi vào buổi sáng và mãi đến tối mới cải thiện. “Tồi tệ nhất đối với họ là sáng sớm, họ thường thức dậy vào lúc 4 – 5 giờ sáng và không thể ngủ thêm. Khi ấy thường xuất hiện những ý nghĩ đen tối nhất, thậm chí có thể dẫn đến hành động tự tử” – GS. Joanna Meder, Giám đốc Viện Tâm lý trị liệu và Thần kinh học Ba Lan khẳng định.

Với những nạn nhân trầm cảm cả chu kỳ ngủ và thức đều bị rối loạn. Giấc ngủ của họ hoặc quá dài, hoặc quá ngắn. Bản thân cấu tạo giấc ngủ cũng bị thay đổi. Diễn biến giấc ngủ trở nên bất thường, nhất là trong giai đoạn đầu do hậu quả giảm thiểu số lượng giấc ngủ sâu. Thậm chí người ta nói rằng, những rối loạn giấc ngủ là thành phần cấu thành của những rối loạn trạng thái tình cảm, chứ không phải là triệu chứng của chúng. Nhất là khi biết rằng, mất ngủ là một trong những dấu hiệu chính của trầm cảm – xuất hiện ở 95% bệnh nhân. Thế nên, có thể khẳng định chắc chắn: Trạng thái sức khỏe đã được cải thiện và tính hiệu quả của thuốc, một khi đối tượng có lại giấc ngủ bình thường.

Trầm cảm cũng làm thay đổi “những thông số” sinh học của con người, như thân nhiệt, nồng độ hormon cortizon, hormon stress, cũng như hormon chiều cao, prolactin và melatonin. Bởi lẽ hầu như tất cả các quá trình sinh lý học của con người đều phụ thuộc vào nhịp một ngày. Nhịp một ngày rối loạn kéo theo sự thay đổi quá trình sao chép gen di truyền, hoạt động của các enzym và nồng độ các hoócmôn. Melatonin được não bộ sản xuất chủ yếu ban đêm, nhiều nhất vào lúc 3 giờ sáng. Nồng độ cortizon, hoócmôn stress cao gấp 10 lần so với bình thường vào quãng từ 6 đến 8 giờ sáng. Áp huyết tăng lên vào quãng giữa 6 giờ và 7 giờ. Khoảng 10 giờ sáng tim đập nhanh nhất. Buồng phổi làm việc năng suất thấp nhất vào đầu giờ chiều, sau đó sẽ tăng dần. Đỉnh cao năng suất đạt được vào quãng giữa 17 giờ - 18 giờ, khi khí quản mở rộng nhất.

Xương cốt trẻ em lớn nhanh chủ yếu vào ban đêm, bởi khi ấy cơ thể sản xuất lượng hoóc-môn chiều cao lớn nhất (đặc biệt trong hai giờ trước lúc trẻ thức dậy). Vậy nên những rối loạn giấc ngủ có thể kéo theo tình trạng rối loạn phát triển của trẻ. Tình trạng tương tự cũng diễn ra với những người  mắc bệnh trầm cảm. Thân nhiệt của họ xấp xỉ thân nhiệt của người khỏe mạnh chỉ trong thời gian đến buổi trưa. Buổi chiều người trầm cảm thường có thân nhiệt thấp hơn cho đến tận buổi tối rồi cân bằng chốc lát vào lúc 22 giờ, thế nhưng sau đó lại tụt xuống (cho đến 8 giờ sáng hôm sau). Tương tự, việc sản xuất melatonin cũng bị rối loạn trong thời gian ban ngày – công đoạn phụ thuộc vào chất lượng và thời gian giấc ngủ ban đêm.

Melatonin do não bộ sản xuất, dưới sự điều tiết của những tế bào thần kinh của nhân trên điểm giao nhau ở vùng dưới đồi não bộ (SCN). SCN cũng là thiết bị điều tiết chính của đồng hồ sinh học con người. Tùy thuộc vào thời điểm cụ thể trong ngày, nó phát đi tín hiệu đến các trung tâm điều khiển các chu kỳ trong ngày. Nó điều chỉnh thân nhiệt, áp huyết và những quá trình sinh học cơ bản khác, như việc tiết xuất melatonin. Đây là chu kỳ một ngày đã được khám phá kỹ nhất. Ban ngày, khi giác mạc tiếp nhận các xung động ánh sáng, nhân SCN kìm hãm việc sản xuất hoócmôn này. Mãi đến lúc trời tối nó mới phát tín hiệu đến nhân SCN để kích hoạt quá trình sản xuất melatonin. Việc giải phóng nó cũng được điều tiết tùy thuộc vào các mùa trong năm, bởi lẽ cường độ ánh nắng cũng thay đổi trong vòng một ngày.

Sự tổn thương các tế bào thần kinh của nhân SCN sẽ dẫn đến tình trạng rối loạn nhịp điệu một ngày. Nó xuất hiện đặc biệt rõ nét ở những người cao tuổi. Có tới 30% số người thuộc nhóm tuổi này kêu ca về tình trạng rối loạn giấc ngủ. Những bệnh nhân trầm cảm khổ sở vì mất ngủ, bởi lẽ nhịp điệu giải phóng melatonin trong ngày của họ gần như bị cào bằng, khiến cho nồng độ hoóc-môn này trở nên quá cao vào ban ngày và quá thấp vào ban đêm.

Agomelatin – biệt dược mới chữa trị trầm cảm điều chỉnh nhịp điệu ngày của người bệnh đã bị rối loạn, thông qua việc hỗ trợ tác động của melatonin. Nó kích thích những thụ cảm vốn chịu tác động của melatonin. Bệnh nhân chỉ buộc phải uống duy nhất một liều 25mg vào buổi tối. Nó không phải là thuốc ngủ. Biệt dược tác động chủ yếu đến trạng thái tình cảm và cho phép người bệnh lấy lại sức sống duy nhất dựa vào hiệu quả cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Kết quả những nghiên cứu do nhà sản xuất (hãng Servier) thực hiện khẳng định: Agomelatin tạo điều kiện chữa trị có hiệu quả những triệu chứng trầm cảm cơ bản như trạng thái tình cảm tồi tệ, buồn rầu, lo sợ vô cớ, mất ngủ và cảm giác cả ngày mệt mỏi. Nhà sản xuất đã tiến hành thử nghiệm với 4 ngàn bệnh nhân thuộc lứa tuổi từ 18 đến 65, nạn nhân trầm cảm mức độ trung bình và trầm trọng ở giai đoạn đàu cũng như những giai đoạn tiếp theo của bệnh. Sản phẩm phát huy tác dụng với tất cả các giai đoạn điều trị, cả với trường hợp trầm cảm thể cấp cũng như mãn tính. Nó có thể nhanh chóng cho thấy hiệu quả. Sự cải thiện có thể xuất hiện thậm chí ngay trong tuần đầu uống thuốc, và điều quan trọng hơn: Nó duy trì tác dụng trong thời gian dài – yếu tố giảm thiểu nguy cơ tái phát. Thuốc không có tác dụng phụ tiêu cực.

Phải chăng chúng ta sẽ có bước ngoặt tiếp theo trong điều trị trầm cảm? – Tất cả tùy thuộc vào thực tế: Liệu trong sử dụng đại trà, biệt dược mới có xác nhận những ưu việt đã giới thiệu qua các thử nghiệm lâm sàng trước khi đăng ký. Cách đây 20 năm giới quan tâm từng đặt những kỳ vọng lớn vào Prozac, sau đó là những biệt dược tái khởi động serotonin tiếp theo (SSRI). Tiếc rằng thực tế không hoàn toàn xác nhận kỳ vọng. Đến nay vẫn chưa thể lựa chọn phương pháp điều trị có hiệu quả với 30% bệnh nhân. Ngoài ra, những biệt dược thuộc nhóm SSRI vẫn gây ra phản ứng phụ tiêu cực. Tình trạng suy giảm năng lực hoạt động tình dục là một trong những tác dụng phụ gây phiền toái nhiều nhất đối với người sử dụng./.