Định vị lại ngành lúa gạo

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Sự phát triển của ngành lúa gạo Việt Nam phụ thuộc nhiều vào hiệu quả kinh doanh xuất khẩu gạo. Do đó, chừng nào nút thắt xuất khẩu còn chưa được khai thông thì sẽ khó cải thiện được chuỗi giá trị lúa gạo, qua đó đem lại thu nhập cao và ổn định cho nông dân.

Định hướng thị trường tập trung và ổn định

Định hướng kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam có sự ưu tiên cho các thị trường tập trung như Philippines, Iraq, Cuba... Hợp đồng xuất khẩu gạo tập trung bao gồm các hợp đồng xuất khẩu các loại gạo trắng vào những thị trường do chính phủ nước nhập khẩu ủy quyền cho một tổ chức thực hiện.

Hiện nay, 10 thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam đang chiếm đến trên 80% tổng kim ngạch xuất khẩu. Trong các thị trường lớn không phải tập trung thì đáng lưu ý có Singapore chiếm 7,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, nhưng chủ yếu để tái xuất.

Trong khi đó, 10 thị trường xuất khẩu gạo lớn nhất của Thái Lan chỉ chiếm khoảng 30% tổng kim ngạch xuất khẩu gạo. Như vậy, xuất khẩu gạo Việt Nam thể hiện định hướng nhắm đến sự ổn định với các bạn hàng lớn, trong khi Thái Lan đi theo chiến lược đa dạng hóa thị trường tiêu thụ.

Tuy nhiên, các thị trường lớn và tập trung của Việt Nam chưa hẳn đã đem lại mức giá cao. Giá gạo xuất khẩu trung bình tháng 7 -2010 đạt 473 đô la Mỹ/tấn, trong khi ở các thị trường lớn thì chỉ có giá xuất khẩu sang Philippines đạt trên 600 đô la/tấn, còn Cuba, Bangladesh ở mức xấp xỉ 400 đô la/tấn.

Mặt khác, gạo xuất khẩu sang các thị trường này chủ yếu là 15% tấm và 25% tấm. Như vậy, tập trung vào một vài thị trường lớn sẽ giúp ổn định nhưng đánh đổi bằng hạn chế sự đa dạng hóa thị trường, một lượng lớn gạo với mức giá thấp so với một lượng nhỏ nhưng có mức giá cao hơn.

Ghi chú: Tính trung bình 7 tháng, giá gạo 25% tấm còn cao hơn cả giá gạo 5% tấm, điều này có thể phụ thuộc vào thời điểm các hợp đồng được ký kết. Nguồn: Số liệu gạo Việt Nam tính theo số liệu Tổng cục Hải quan; số liệu của Thái Lan lấy từ Hiệp hội Xuất khẩu lúa gạo Thái Lan.

Nhiều năm qua, các thị trường nhập khẩu gạo đang tồn tại một kết cấu thị trường gây bất lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam.

Ngoại trừ lượng gạo xuất khẩu sang các thị trường tập trung được các doanh nghiệp xuất trực tiếp cho các doanh nghiệp nước sở tại được chính phủ của họ chỉ định, phần còn lại xuất khẩu sang rất nhiều thị trường từ châu Á đến châu Phi nhưng chủ yếu thông qua một số tập đoàn kinh doanh nông sản lớn có trụ sở ở Mỹ và châu Âu.

Với các ưu thế về vốn, mạng lưới kinh doanh toàn cầu, nắm bắt thông tin và khả năng dự báo tốt, các tập đoàn này có sức ảnh hưởng lớn đến thị trường và hưởng phần lớn mức lợi nhuận trong chuỗi giá trị lúa gạo trong vai trò cầu nối giữa các nhà xuất khẩu Việt Nam với các nước nhập khẩu.

Bên cạnh đó, nhiều hợp đồng xuất khẩu gạo tập trung chủ yếu do một số doanh nghiệp lớn thuộc tổng công ty lương thực thực hiện. Sự ưu ái dành cho các doanh nghiệp này đã hạn chế sự tham gia của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, bóp nghẹt sự cạnh tranh trong nội bộ ngành.

Gạo giá thấp chiếm tỷ trọng lớn

Sự tập trung vào một vài thị trường cũng có thể là nguyên nhân chính làm cho chủng loại gạo xuất khẩu của Việt Nam không có sự đổi mới và mức giá thấp hơn nhiều so với Thái Lan.

Cùng một chủng loại gạo của Việt Nam và Thái Lan không có sự khác biệt quá lớn về giá. Tuy nhiên, sự khác nhau về chủng loại gạo xuất khẩu của hai nước cho thấy mức giá khác nhau rất lớn.

Chẳng hạn, giá gạo thấp nhất của Thái Lan là gạo trắng cũng gần tương đương với loại gạo 5% và 25% tấm chiếm tỷ trọng cao của Việt Nam, còn gạo thơm và Mali có mức giá cao hơn rất nhiều so với đa phần gạo của Việt Nam, và ngang bằng với gạo giống Nhật vốn chiếm tỷ trọng rất nhỏ trong cơ cấu xuất khẩu gạo của Việt Nam.

Định hướng vào các thị trường tập trung, phẩm cấp gạo trung bình là nguyên nhân quan trọng khiến chủng loại gạo trong cơ cấu xuất khẩu luôn cố định cùng với rủi ro về chính sách điều hành đã buộc các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chỉ hướng đến mục tiêu ngắn hạn, chủ yếu là thương mại, thay vì phải đầu tư từ khâu sản xuất, phát triển vùng nguyên liệu cho đến đa dạng hóa chủng loại gạo.