Lũ quét-Thảm họa có thể ngăn ngừa

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Ở nước ta hầu như năm nào cũng xảy ra lũ quét, với nhịp độ ngày càng tăng. Những trận lũ quét lớn gây thiệt hại rất nặng về người, nhà cửa và các công trình hạ tầng cơ sở. Nhưng thảm họa này có thể ngăn ngừa.

Tác động của con người

Lũ quét có thể được hình thành trong các điều kiện như sau: Lớp đất trên thấm nước, lớp đất dưới lại ít hoặc không thấm nước hoặc lớp đất trên là lớp sa thạch và lớp dưới là phấn thạch, kết hợp với mưa lớn làm cho dòng chảy mặt xói mòn mạnh hơn và tạo thành lũ đổ về hạ lưu. Dòng chảy này thường chuyển động trượt trên sườn dốc đứng với lưu tốc đặc biệt lớn. Vì vậy, lũ có sức tàn phá ghê gớm, gây thiệt hại lớn cho vùng hạ lưu.

Đoàn thanh niên xã phối hợp với các ban ngành khắc phục hậu quả một cơn lũ quét ở khu Bàu Tra, xã Xuân Tân, Đồng Nai

Tuy nhiên, lũ không tự nhiên hình thành mà thường phải có các điều kiện mới hình thành nên lũ. Đó là sự ảnh hưởng tổ hợp của các điều kiện tự nhiên và hoạt động của con người trên lưu vực. Các yếu tố tự nhiên có thể là chuyển động kiến tạo của đất, sự phong hóa thổ nhưỡng, sự biến đổi khí hậu, địa chất - thủy văn, lớp phủ thực vật... Các nhóm nhân tố này đều chịu ảnh hưởng bởi các hoạt động của con người trên lưu vực. Yếu tố rừng chỉ còn độ che phủ ít là minh chứng rõ nét nhất về sự tác động của con người đến thiên nhiên. Trong điều kiện này, dòng lũ hình thành và mạnh lên, tàn phá mọi vật cản trên đường chuyển động, tạo ra dòng xói, bồi.

Khu vực sinh ra lũ là phần thượng nguồn lưu vực sông có độ dốc lớn, thường chiếm 2/3 diện tích lưu vực. Khu vực tập trung dòng lũ quét thường là phần chân dốc, chân các sườn núi. Còn khu vực chịu lũ là đoạn cuối của thung lũng. Lũ quét thường bất ngờ, ngắn hạn và ác liệt, rất nguy hiểm cho con người.

Diễn biến phức tạp

Qua những nghiên cứu tại Quảng Ngãi và Bình Phước, chúng tôi đã lập được bản đồ dự báo nguy cơ lũ quét, lũ ống cho khu vực nghiên cứu; đồng thời cũng xác định được tính chất lũ quét của các địa điểm là khác nhau. Các nhân tố tạo thành lũ quét tại các khu vực là khác nhau, nhưng chủ yếu là những nơi có lượng mưa cao, độ dốc lớn, đất đai có tính chất bở rời. Một số khu vực trên địa bàn nghiên cứu có những điều kiện tự nhiên tiềm ẩn nguy cơ lũ quét vào mùa mưa lũ như: lượng mưa và độ dốc lớn, lòng sông, suối hẹp, cạn nên nước tập trung rất nhanh. Đồng thời đất, đá trên sườn dốc và dọc thung lũng bở rời, dễ phong hóa thành cuội tảng nên dòng lũ có nhiều vật chất rắn tạo thành dòng lũ bùn đá. Thảm phủ thực vật dọc thung lũng và những bãi bồi.

Có thể ngăn ngừa, hạn chế tác hại?

Trước hết, cần thiết nghiên cứu thực trạng lũ – lũ quét để làm cơ sở xác định nơi và thời điểm xuất hiện lũ quét để bước đầu xác định các khu vực trọng điểm cần ưu tiên nghiên cứu.

Tiếp theo là cải tạo hệ thống kênh rạch, sông suối nhằm cải thiện dòng chảy, hạn chế các tác hại của lũ. Khai thác và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đảm bảo cân bằng sinh thái ở mức cao. Chủ động phòng tránh thiên tai và các sự cố môi trường gây ra do lũ quét.

Cụ thể: phải bảo vệ và sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên thiên nhiên (đất, rừng, khoáng sản); phân vùng nhằm phòng tránh lũ quét (phân vùng đất, cải tạo các dòng sông...), lồng ghép các nghiên cứu về kinh tế - xã hội và môi trường trong hoạch định biện pháp phòng tránh cũng như giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét, tăng cường hoạt động quản lý và dự báo lũ quét (như: tăng cường nguồn nhân lực, kiện toàn bộ máy, bồi dưỡng nghiệp vụ năng lực kỹ thuật cho cán bộ làm công tác phòng chống lụt bão, dự báo KTTV), xây dựng các chính sách về lũ quét, các chương trình phòng chống lũ quét ưu tiên...

Một số giải pháp về khoa học và công nghệ có thể thực hiện ngay. Đó là: Tránh lũ quét nhờ khả năng tăng thoát nước lũ của lòng dẫn; Phân dòng lũ, có thể áp dụng một số biện pháp phân vùng lũ vào hồ chứa tĩnh hoặc vùng trũng, phân lũ theo kênh dẫn ra sông chính loại lớn; Tách vật rắn khỏi dòng lũ, loại trừ các vật chất rắn có kích thước lớn (đá hộc, tảng, cuội, sỏi, cây lớn...), cản trở sự tập trung nhanh dòng nước - bùn cát vào lòng thung lũng, vùng trũng; Đắp bờ, đào hố giữ nước ở sườn dốc, đắp phai đập ngăn nước ở khe suối; Mở rộng khẩu độ cầu cống, bố trí cầu và các công trình điều tiết phòng tránh lũ quét; Làm đập kiểm soát trên các sông, suối thường xảy ra lũ quét.

Thực hiện các giải pháp nhằm giảm nhẹ thiệt hại do lũ quét gây ra đòi hỏi tốn kém nhiều công sức, tiền của và thời gian. Tuy nhiên, tiến hành điều tra, nghiên cứu để từng bước thực hiện chương trình này là việc làm cần thiết. Nó phải được coi là một nội dung chiến lược phòng chống, giảm nhẹ thiên tai ở nước ta trong những năm tới.

(Theo SGGP Online)