10 sự kiện y học nổi bật năm 2011

1. Sử dụng sinh sản vô tính để tạo ra tế bào gốc

Đây chưa phải là sinh sản vô tính ở người nhưng cũng khá gần như vậy. Các nhà nghiên cứu từ Tổ chức Tế bào Gốc New York cho biết họ đã sử dụng một biến thể chuyển nhân tế bào xôma (SCNT) trên tế bào người. Trước đây, cũng bằng kĩ thuật này người ta đã tạo ra cừu Dolly, động vật có vú đầu tiên được nhân bản từ tế bào da của một con cừu cái. Với kỹ thuật mới, các nhà khoa học không thay thế DNA của trứng, thay vào đó họ kết hợp vật liệu gene của trứng với DNA của một tế bào người trưởng thành. Những thử nghiệm sinh sản vô tính tế bào người dùng kỹ thuật SCNT đều thất bại, nhưng kỹ thuật mới với việc giữ lại DNA của trứng giúp thúc đẩy sự phân chia tế bào để hình thành tế bào gốc – thứ mà một ngày nào đó có thể điều trị được các bệnh như tổn thương tủy sống và Parkinson.

2. Lần đầu tiên chế được vaccine bệnh sốt rét

Vaccine sốt rét - lần đầu tiên được thử nghiệm ở trẻ em khu vực châu Phi cận Sahara - đã giúp giảm nguy cơ nhiễm bệnh lên tới một nửa. Đây là một thành tựu đáng ghi nhận bởi trước đó chưa từng có một loại vaccine nào ngăn ngừa căn bệnh đã ảnh hưởng tới hàng triệu trẻ em mỗi năm này.

Các nhà khoa học cho biết loại vaccine thử nghiệm có tên là RTS,S này có hiệu quả 56% trong việc bảo vệ trẻ từ 5 tới 17 tháng tuổi khỏi căn bệnh này sau 1 năm tiêm phòng. Ngoài ra, nó cũng có hiệu quả 47% trong việc ngăn ngừa những ca nhiễm bệnh nặng.

Hiện tại, các nhà nghiên cứu vẫn đang thử nghiệm trên 15.460 trẻ em và dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2014.

3. Thuốc ngăn nhiễm HIV

Năm 2011, có 2 thử nghiệm đột phá cho thấy những người âm tính với HIV có ít nguy cơ nhiễm loại virus thế kỉ này từ người dương tính với HIV nếu họ uống thuốc kháng virus Truvada mỗi ngày.

Nghiên cứu của các nhà khoa học tới từ ĐH Washington cho thấy sự lây nhiễm HIV giữa 4.758 cặp vợ chồng khác giới – trong đó có một người dương tính với HIV, một người âm tính – đã giảm đi 73% sau 3 năm khi người âm tính uống Truvada. Trong một nghiên cứu khác của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh, thử nghiệm trên 1200 đàn ông và phụ nữ khỏe mạnh cho thấy Truvada giảm nguy cơ nhiễm HIV tới 63%. 

4. “Kim tự tháp biến thành đĩa”

Cứ 5 năm một lần, Bộ Nông nghiệp và Bộ Y tế & Dịch vụ nhân sinh Mỹ sẽ cập nhật Hướng dẫn chế độ ăn uống dành cho người Mỹ (DGA). Bản cập nhật vào tháng Giêng năm nay đã kêu gọi người dân nước này giảm khẩu phần ăn, cụ thể là giảm ăn muối, đường, chất béo; tăng khẩu phần rau, thực vật, đồ biển; và tập thể dục tối thiểu 150 phút/tuần. Hồi tháng 6, Chính phủ Mỹ đã công bố biểu tượng mới cho việc ăn uống lành mạnh dựa trên DGA. Đó là biểu tượng hình chiếc đĩa (MyPlate) thay cho biểu tượng kim tự tháp (Food Pyramid) trước đây. Chiếc đĩa nhiều màu sắc này được chia thành 4 phần bằng nhau, mỗi phần gồm có hoa quả, rau, ngũ cốc và protein. Một vòng tròn nhỏ hơn bên ngoài đại diện cho sữa. Các quan chức y tế cho rằng biểu tượng mới này đơn giản, rõ ràng và dễ hiểu hơn. Họ cũng hi vọng rằng nó sẽ nhắc nhở người dân đưa ra những lựa chọn ăn uống lành mạnh hơn – điều mà biểu tượng kim tự tháp đã tồn tại trong nhiều thập kỉ hầu như không làm được.

5. Phát triển nội tạng trong phòng thí nghiệm

Tháng 3 năm nay, Tiến sĩ Anthony Atala, giám đốc Viện Y học tái sinh Wake Forest đã tạo ra niệu đạo nhân tạo trong phòng thí nghiệm. Niệu đạo là một ống nhỏ chịu trách nhiệm chuyển nước tiểu ra khỏi cơ thể. Ở đàn ông, bộ phận này có thể bị hỏng hoặc thu hẹp lại do bệnh tật. Các nhà khoa học tạo ra một khuôn hình ống bằng vật liệu sinh học tự hủy, sau đó nuôi cấy tế bào bàng quang người trong đó. Kỹ thuật này cho kết quả rất khả quan, nhưng rất đắt đỏ, lên tới 5.000 USD đầu tư cho vật liệu và thiết bị nên chưa thể giúp được nhiều bệnh nhân. Tuy nhiên, đó là một bước tiến đầy hứa hẹn cho y học tái sinh, trong đó việc tạo ra những bộ phận cơ thể khỏe mạnh để thay thế cho những bộ phận đã hỏng hoàn toàn không phải là một ý tưởng điên rồ.

6. Mối liên hệ kì lạ giữa vi khuẩn và ung thư ruột kết

Vào tháng 10, hai nhóm nghiên cứu đã báo cáo những kết quả giống nhau về một loại vi khuẩn có tên là Fusobacteria. Loại vi khuẩn này hiếm khi xuất hiện trong ruột, nhưng lại phát triển mạnh trong các tế bào ung thư ruột kết. Ở một số mẫu, Fusobacteria ở tế bào ung thư nhiều gấp hàng trăm lần ở những tế bào khỏe mạnh. Điều này khiến các nhà khoa học đặt ra câu hỏi: Liệu nguyên nhân của ung thư ruột kết có phải là do vi khuẩn?

7. Thuốc giảm cân

Trong nghiên cứu mới nhất về một loại thuốc thử nghiệm có tên là Qnexa, các nhà nghiên cứu cho biết những bệnh nhân béo phì uống thuốc này đã giảm được 10% trọng lượng cơ thể trong 1 năm. Loại thuốc này là sự kết hợp giữa 2 loại thuốc giảm cân phentermine và thuốc chống động kinh topiramate.

Những bệnh nhân uống loại thuốc này cũng có những cải thiện về huyết áp, đường trong máu và lượng cholesterol – tất cả những dấu hiệu có thể làm giảm nguy cơ phát triển bệnh tim mạch. Tuy nhiên, các nhà khoa học vẫn cần phải nghiên cứu thêm để xác nhận về độ an toàn và hiệu quả của loại thuốc này.

Các nhà khoa học ở Trung tâm Ung thư M.D Anderson ở Houston cũng đã tiêm thử nghiệm một hợp chất được gọi là adipotide – một loại thuốc dựa trên nghiên cứu ung thư – và thấy rằng nó làm những con khỉ béo phì giảm được 11% trọng lượng cơ thể chỉ trong 1 tháng.

8. Chó đánh hơi được ung thư phổi

Loài động vật thân thiết nhất của con người có thể sẽ là vũ khí mới nhất của các bác sĩ trong việc phát hiện ung thư. Chó nổi tiếng là loài có khứu giác tốt và theo một nghiên cứu mới, khả năng này của chúng đủ mạnh để phát hiện được bệnh ung thư dựa vào hơi thở của một người. Các nhà nghiên cứu Đức đã đào tạo những con chó trong vòng 9 tháng để phân biệt giữa mẫu hơi thở của bệnh nhân ung thư phổi và hơi thở của người bình thường. Kết quả là loài động vật này có thể xác định được 71 trong số 100 trường hợp ung thư, đồng thời chọn được ra 93% mẫu hơi thở của người không ung thư.

9. Nước bọt xác định tuổi tác

Dù kỹ thuật khám nghiệm tử thi đã rất phát triển nhưng DNA không thể giúp xác định tuổi của một xác chết. Nhưng nước bọt thì có thể. Nhờ một số phân tích nước bọt tinh vi, các nhà nghiên cứu tới từ UCLA đã báo cáo hồi tháng 6 rằng nước bọt có thể giúp xác định tuổi tác của một người với độ sai số trong vòng 5 năm. Công bố này vẫn đang chờ giới khoa học kiểm định xác nhận.


10. Dự đoán nguy cơ tử vong?

Hồi tháng 8, các nhà nghiên cứu tại Đại học Uppsala, Thụy Điển cho biết một xét nghiệm máu đơn giản có thể dự đoán ai có nguy cơ chết vì bệnh tim hay ung thư. Trong một nghiên cứu kéo dài 12 năm ở gần 2.000 người, các nhà nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những người có nhiều enzyme cathepsin S sẽ có nhiều nguy cơ tử vong hơn những người khác. Cathepsin S cũng có thể gây xơ vữa động mạch, vì thế những người có nhiều enzyme này sẽ có nhiều nguy cơ tử vong vì những bệnh này hơn. Cathepsin S cũng có rất nhiều trong mô mỡ. Điều này không có gì đáng ngạc nhiên bởi vì thừa cân là một nguyên nhân chủ yếu dẫn tới các bệnh về tim mạch.

    Nguyễn Thảo  (dịch từ Time)// Tia Sáng