Cung cấp năng lượng Việt Nam đi ngược chiều thế giới

Nhiều nhà máy thủy điện của Việt Nam như Hòa Bình và Thác Bà đã được xây dựng bằng vốn viện trợ từ những năm 60-70. Vì vậy, giá thành đến nay rất thấp. Theo tiết lộ của Chủ tịch UBND tỉnh Hòa Bình năm 2007, giá thành điện của nhà máy thủy điện Hòa Bình được hạch toán ở mức 97 đồng/kWh.

Nếu lấy giá thành điện gồm cả những yếu tố gần như “cho không” này để đi thương lượng, thì chẳng ai muốn xây nhà máy nhiệt điện mới.

Các nước đều muốn có nguồn điện rẻ. Nhưng so với chi phí sản xuất ra một đơn vị điện, dù là loại hình điện nào, thì cũng thấp hơn rất nhiều so với tổn thất của việc đơn vị điện đó bị cắt, đặc biệt là cắt đột ngột.

So sánh cơ chế quản lý

Đã có bao nhiêu than phiền về sự độc quyền của ngành điện. Nhưng để hóa giải sự độc quyền này, thì công luận chưa có hướng thảo luận nào ngoài việc… chờ đợi.

Thế giới phân chia ngành điện ra làm ba công đoạn: sản xuất, truyền tải, và bán lẻ. Về nguyên tắc, trục truyền tải được coi là độc quyền tự nhiên. Khó có thể hình dung một đất nước lại có nhiều đường trục truyền tải của những công ty khác nhau.

Nhưng sản xuất và bán lẻ thì có phải có nhiều đơn vị tham gia. Toàn bộ hệ thống cũng giống như một cái cây: chỉ có một thân, nhưng có nhiều rễ và nhiều cành.

Hệ thống độc quyền ở khúc giữa (cái thân cây) lại quản lý luôn cả rễ (sản xuất), thì tất yếu sẽ có sự phân biệt đối xử giữa nguồn điện “trong nhà” và nguồn điện “bên ngoài”. Điều này đã xảy ra, gần đây nhất là những khúc mắc giữa Tập đoàn Điện lực và những nhà máy điện của Tập đoàn Dầu khí.

Ngày 7/8, Phòng Thương mại và Công nghiệp Cần Thơ đã tổ chức một buổi tọa đàm với các doanh nghiệp. Một con số được nêu ra: trong năm 2007 khu công nghiệp Trà Nóc chịu 275 lần cắt điện đột xuất. Các doanh nghiệp đang bàn nhau cùng làm đơn kiện ngành điện đòi bồi thường thiệt hại. Nhưng hợp đồng mua bán do ngành điện soạn, tất nhiên trong đó đã gài đủ các điều khoản để khó có chuyện bồi thường xảy ra. Độc quyền làm cho khách hàng không có lựa chọn nào khác.

Mấy năm trước, trong tạp chí kinh tế nọ của Việt Nam đã có một lập luận, tưởng như hài hước nhưng tác giả lại có ý định nghiêm túc. Đó là: độc quyền mang lại siêu lợi nhuận cho chủ doanh nghiệp. Độc quyền là xấu nếu chủ doanh nghiệp đó là tư nhân. Nhưng độc quyền là tốt nếu đó là doanh nghiệp nhà nước (thuộc sở hữu toàn dân), vì như vậy là toàn dân được hưởng siêu lợi nhuận!

Căn cứ theo cái lý thuyết kinh tế lạ lùng đó, độc quyền điện đúng ra phải mang lại lợi ích cho toàn dân. Nhưng cơ cấu nguồn điện khác với thế giới, thiếu điện, cắt điện đột xuất… lại làm khổ toàn dân. Phải chăng khái niệm toàn dân trong hai trường hợp này không giống nhau?

[ Trở về]