Giao dịch ngoại tệ trên thị trường tự do: “Lặng sóng” bao lâu?

Kể từ chiều 7-3, hoạt động giao dịch ngoại tệ trên thị trường tự do đã trầm lắng. Nếu trước đó, trên phố Hà Trung (nơi được coi là trung tâm hoạt động giao dịch của thị trường này của Hà Nội), những quầy thu đổi ngoại tệ luôn tấp nập người ra vào từ sáng đến tối, thì mấy ngày nay, đã trở nên vắng vẻ. Các cửa hàng chỉ nhận mua bán vàng trang sức, không nhận giao dịch ngoại tệ, thậm chí một số đại lý còn ngừng giao dịch. Những người có nhu cầu thật sự đến mua USD cũng chỉ nhận được cái lắc đầu từ phía đại lý với lý do ngành chức năng đang "căng". Các cửa hàng kinh doanh vàng bạc, ngoại tệ trên phố Hàng Bạc, Trần Nhân Tông cũng rơi vào tình trạng tương tự, không mua, không bán ngoại tệ. Tuy nhiên, không vì thế mà giới đầu tư lo lắng, trái lại hầu hết họ đều khá bình thản. Còn đa số người dân cảm thấy yên tâm vì nếu cơ quan chức năng "dẹp" được thị trường "chợ đen" cũng đồng nghĩa với việc thị trường ngoại hối sẽ bình ổn, tình trạng "làm giá" của những kẻ đầu cơ sẽ không còn. Giá nhiều loại ngoại tệ, nhất là USD cũng nhờ đó mà "hạ nhiệt", phổ biến ở mức 21.500-21.600 VND/USD.

Nhìn lại thị trường ngoại hối thời điểm sau khi Ngân hàng Nhà nước (NHNN) điều chỉnh tỷ giá bình quân liên NH để các NHTM có thể đẩy tỷ giá USD/VND sát với thị trường tự do, nhiều người dân đã "đổ" đến các đại lý thu đổi ngoại tệ mua USD, để tích trữ, khiến cầu đối với loại ngoại tệ này tăng đột biến trong khi nguồn cung có hạn. Một số nhà đầu cơ đã lợi dụng tình hình này để đẩy giá USD leo cao, có lúc đến 22.500 VND/USD, vượt qua giá niêm yết của NHTM tới hơn 1.500 VND/USD. Sự "lũng đoạn" của thị trường chợ đen lại một lần nữa khiến nhiều người lo ngại.

Thực tế lượng giao dịch ngoại tệ của thị trường chợ đen chỉ chiếm khoảng 20% toàn thị trường ngoại hối, song sự tồn tại của thị trường này đã ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường ngoại hối nói riêng và hệ thống tiền tệ nói chung. Bởi, trên thị trường "chợ đen", những nhà đầu cơ thường "làm giá", có khi tạo ra sự khan hiếm nguồn cung giả tạo để đẩy giá USD lên cao, gây ra những "cơn sốt" giá USD, khiến nhiều người dân lo ngại "đổ xô" mua USD tích trữ thay vì VND. Giá USD trên thị trường "tự do" leo thang sẽ gây ảnh hưởng xấu đến thị trường chính thức khi NH không thể "hút" nguồn USD trong dân với mức giá thấp hơn giá "tự do". Hệ quả của tình trạng này là NH sẽ phải giao dịch USD "hai giá" với khách hàng, tức là niêm yết "một đằng", giao dịch "một nẻo". Người dân, doanh nghiệp cũng không ưu tiên bán USD cho NH mà tìm đến thị trường tự do, để tăng thu, dẫn đến NH thiếu USD cho nhu cầu vay vốn của khách hàng. Khi các NHTM thiếu USD, NHNN sẽ phải cung ứng nguồn ngoại tệ, nhưng đến một thời điểm nào đó NHNN không thể tiếp tục cung cấp cho NHTM, NHNN cũng chỉ có một lựa chọn duy nhất là buộc phải đẩy tỷ giá USD lên cao.

Có giao dịch ngầm?

Thị trường ngoại tệ tự do "lặng sóng" gợi nhắc đến những gì đã xảy ra cách đây khoảng 2 năm, khi ngành chức năng tăng cường kiểm tra, xử phạt những giao dịch không đúng quy định, trên thị trường chợ đen, các đại lý thu đổi ngoại tệ cũng đóng cửa không giao dịch. Tuy nhiên, chỉ sau đó một thời gian không dài, khi việc kiểm tra dịu bớt, giao dịch trên thị trường này tiếp tục sôi động trở lại. Bởi vậy, nhiều người tỏ ra lo lắng không biết sự "lặng sóng" của thị trường này sẽ kéo dài đến khi nào? Liệu thị trường ngoại hối đã thực sự bình ổn, tỷ giá USD/VND có được duy trì ổn định? Thị trường này sẽ đóng băng thật sự hay sẽ chuyển sang giao dịch "ngầm"? Theo các chuyên gia, để thị trường ngoại hối thực sự bình ổn cần đến sự phối hợp của nhiều ngành chức năng. Các đại lý thu đổi ngoại tệ được "sinh ra" để chủ yếu phục vụ cho khách nước ngoài đổi USD ra VND, nhưng những đại lý hiện nay lại thực hiện thêm cả chức năng không đúng quy định là mua, bán USD cho những ai có nhu cầu, tạo thành một thị trường "chợ đen" hoạt động theo quy luật do chính các nhà đầu cơ trong thị trường này tạo nên. Vì thế, nếu quản lý được hoạt động của thị trường này sẽ giúp thị trường ngoại hối tiền tệ hoạt động lành mạnh hơn.

Một vấn đề khác khiến nhiều người lo lắng là nếu đóng cửa thị trường ngoại tệ tự do, người dân có nhu cầu sử dụng USD phục vụ những nhu cầu chính đáng sẽ phải làm thế nào khi thủ tục để mua USD ở các NHTM không đơn giản. Hơn nữa, tình trạng "đô la hóa" đang tồn tại ở nước ta cũng khiến người dân "sính" USD, vì ở nhiều cửa hàng giá hàng hóa bằng USD vẫn được niêm yết công khai, người bán hàng vẫn nhận USD, nên để xóa dần tâm lý thích sử dụng USD không dễ. Do vậy, các ngành chức năng cần phải có những biện pháp mạnh và đồng bộ hơn nữa để thị trường tiền tệ hoạt động lành mạnh, hiệu quả, tác động tích cực đến sự phát triển nền kinh tế.