Sơ lược địa lý Hoa Kỳ (27): Vùng đồng bằng và thảo nguyên lớn - Phần 3

E-mail | Bản in | Lưu xem sau

Kiểm soát nguồn nước và hệ thống tưới tiêu

Hệ thống tưới tiêu Hoa Kỳ thường gắn liền với những khu vực khô hanh ở miền Tây xa xôi. Tuy nhiên, những lợi ích thu được từ việc tưới tiêu ở nhiều vùng bán ẩm ướt và ẩm ướt có thể là cao hơn - nếu tính đến mức tăng sản phẩm cho một đôla được đầu tư - bởi vì nước tưới tiêu có thể được dùng để hỗ trợ cho những thời kỳ khô hanh nhằm tối đa hóa năng suất của những vụ mùa trồng trọt trong khu vực hoặc để cung cấp cho những vụ mùa không có đủ độ ẩm.

Great Plains có một số vùng mà việc phát triển hệ thống tưới tiêu với quy mô lớn ở đó có vai trò quan trọng. Có lẽ vùng đáng lưu ý nhất trong số này nằm trên khu vực Đồng bằng Cao, từ Colorado và Nebraska tới Texas. Khu vực này nằm trên tầng ngậm nước Oglala, đây là một bể chứa nước tự nhiên khổng lồ nằm sâu dưới lòng đất, với diện tích khoảng 250.000 km2, chứa khoảng 2 tỷ acre-feet nước (Một acre-feet tương đương với một khối lượng nước tưới tiêu cho khoảng 0,4 hecta với độ ngập sâu là 0,3 mét). Đây là loại nước “mỏ”, phần lớn trong số đó đã lắng đọng từ hơn hàng triệu năm trước đây. Khoảng 1/4 khu vực thuộc tầng ngậm nước này được tưới nước, phần lớn là bằng nước của Oglala. Vùng Đồng bằng Cao là một khu vực nông nghiệp quan trọng, nó cung cấp, chẳng hạn, 2/5 tổng sản lượng lúa miến của cả nước Mỹ, 1/6 tổng sản lượng lúa mì và 1/4 tổng sản lượng bông. Các mảnh đất được tưới nước này đã làm tăng hơn 45% sản phẩm lúa mì, 70% sản phẩm lúa miến và 135% sản phẩm bông so với các vùng láng giềng không được tưới tiêu khác. Lượng nước ở dưới lòng đất được hút lên đã tăng gấp ba kể từ năm 1950, lên tới trên 20 triệu acre-feet mỗi năm.

Từ đầu thế kỷ thứ 20, khu vực trung tâm ở Lubbock (Texas) trở thành vùng trồng bông quan trọng. Việc trồng trọt thông qua tưới nước, sử dụng nước từ các giếng khoan trong lòng các lớp cát chứa nước, nằm ở phía nam Đồng bằng Cao, đã dần dần được thay thế bằng phương pháp trồng trọt khô. Ngày nay, khu vực này là vùng trồng bông quan trọng nhất ở Hoa Kỳ. Có tới trên 50.000 giếng cung cấp nước tưới trong khu vực này.

Khu vực được tưới tiêu lớn thứ hai của Great Plains nằm ở phía đông bắc Colorado, với cây củ cải đường là loại cây trồng đặc sản quan trọng nhất. Khu vực này từ lâu đã được tưới bằng nước lấy từ các giếng và lấy từ sông South Platte. Chính quyền liên bang chịu chi phí xây dựng, và những người sử dụng hệ thống tưới tiêu chỉ phải trả tiền nước. Do những lượng nước này chẳng bao lâu không còn đủ để đáp ứng các nhu cầu, chính phủ đã tài trợ cho dự án sông Big Thompson, được thiết kế để đem nước từ vùng đất dốc phía tây của Dải núi Phía trước (Front Range) thuộc Rocky Mountains đến vùng đất dốc phía đông và được tưới đến các vùng đất ở xa hơn. Đặc điểm công nghệ nổi bật nhất của dự án này là tuyến đường hầm dài 33 km, với 1200 mét nằm bên dưới Continental Divide thuộc Công viên quốc gia Rocky Mountain (Rocky Mountain National Park).

Dự án lớn nhất trong số những dự án ngăn nước ở Plains là dự án Thung lũng Missouri. Dự án này là kết quả ngẫu nhiên của hai chiều hướng nhu cầu khác nhau. Những người sống ở phần hạ lưu của Thung lũng Mississippi, bao gồm cả dân cư của thành phố Kansas và St.Louis, cần có một hệ thống kiểm soát lũ có hiệu quả. Khu vực này hàng năm đón nhận một lượng nước mưa vào khoảng 100 cm. Ngược lại, những người dân sống ở thượng lưu của Thung lũng Missouri, đặc biệt là ở vùng Dakota và Montana, lại cần một hệ thống cung cấp đầy đủ nước cho việc tưới nước. Hệ thống được hình thành từ hai chiều hướng này bao gồm hàng loạt các đập lớn trữ nước ở vùng thượng lưu Missouri cũng như rất nhiều đập ở các phụ lưu của sông.

Những dự án này cũng như những dự án tưới tiêu nhỏ khác và những giếng khoan tư nhân đã tạo điều kiện cho sự phát triển rộng lớn và đa dạng của nông nghiệp ở Great Plains. ở khắp các vùng trung tâm và miền nam Plains, cỏ linh lăng – một loại cỏ khô làm thức ăn cho gia súc hàng đầu ở miền Tây – chiếm diện tích tưới nhiều nhất. Cây củ cải đường cũng đóng vai trò quan trọng ở vùng Thung lũng sông Arkansas thuộc phía đông Colorado và phía tây Kansas, và dọc theo South Platte ở phía đông bắc Colorado. Những người trồng trọt ở thung lũng Arkansas cũng lấy làm tự hào về chất lượng loại dưa đỏ của họ, trong khi cây ngô, vốn được tưới bằng nước lấy từ các giếng khoan, là loại cây trồng chính ở vùng nam - trung tâm Nebraska.

Các tài nguyên thiên nhiên

Các lớp trầm tích của Great Plains có chứa nhiều mỏ năng lượng lớn như dầu lửa, khí đốt tự nhiên và than. Các mỏ dầu và khí đốt về phía nam thường là một trong những nơi cung cấp hàng đầu các sản phẩm này trong toàn nước Mỹ. Mỏ Panhandle, bao quanh các vùng phía tây của Texas, Oklahoma và Kansas là nơi cung cấp khí đốt hàng đầu trên thế giới. Ba bang này cũng là những nơi sản xuất dầu lửa lớn và những khám phá mới đây đã bổ sung thêm bang Wyoming vào nhóm này.

Bắc Dakota có thể tự hào về các nguồn năng lượng lớn của nó, chủ yếu dưới dạng than mềm, nhưng chính Wyoming mới là bang sản xuất than hàng đầu của Hoa Kỳ. Trong năm 1996, các mỏ than của Wyoming đã cung cấp 26% tổng sản lượng than của cả Hoa Kỳ, tương đương 1,06 tỷ tấn.

Denver đã trở thành trọng điểm của nguồn của cải đáng kể từ dầu mỏ. Alliance, Nebraska, từ giữa năm 1975 đến 1980 đã mở rộng gấp đôi quy mô của nó, nhờ có vị trí nằm trên tuyến đường sắt nối giữa Burlington và miền Nam chuyên vận chuyển than đá từ các mỏ phía đông của Wyoming. Gillette, thị trấn lớn nhất nằm ở trung tâm khai thác than của Wyoming tại lòng chảo sông Powder, trong một thập niên lượng dân cư tăng thêm một phần năm.

Việc thông qua Đạo luật về không khí sạch ở Hoa Kỳ vào đầu những năm 1970 đã làm tăng đáng kể việc sử dụng than có hàm lượng lưu huỳnh thấp của miền Tây. ít nhất là 100 tỷ tấn than chứa nhựa đường, có trữ lượng lưu huỳnh thấp, thỏa mãn với những luật lệ nghiêm ngặt về chống ô nhiễm, đã được tìm thấy trong lớp đất gần sát lớp bề mặt ở các vùng Đồng bằng phía Bắc, nó tương đương với khối lượng cần cho 125 năm tính theo những mức tiêu dùng hiện tại của quốc gia. Tổng khối lượng than nằm trong lớp đất dày 2000 m kể từ mặt đất ước chừng vào khoảng 1,5 nghìn tỷ tấn. Cơ cấu kinh tế của khu vực đã thay đổi với việc trồng trọt và chăn nuôi gia súc đang dần mất đi tầm quan trọng.

Các mô hình dân cư

Trong vòng 50 năm qua, dân số giảm, hoặc tốt nhất là giữ nguyên mức cũ, đã trở thành một tiêu chuẩn được chấp nhận ở rất nhiều nơi thuộc Great Plains. Khu vực này rõ ràng thiếu các trung tâm đô thị, tiềm năng lớn về vui chơi giải trí còn ở mức tối thiểu, và cho tới gần đây chỉ có một vài nguồn lực tự nhiên của khu vực được phát triển. Tăng trưởng dân số của khu vực tập trung vào những thành phố lớn hơn nằm ở gần ranh giới của Plains, trong khi phần lớn các cộng đồng dân cư nhỏ hơn và các vùng nông thôn phải trải qua những đợt dân di cư đến chỗ khác và dân số thường xuyên bị giảm sút

Phần lớn hoạt động của khu vực được hỗ trợ bởi những trung tâm đô thị lớn nằm ở phía ngoài vùng ngoại vi Great Plains. Những thành phố hàng đầu trong số đó là thành phố Kansas (Missouri) và Minneapolis-St.Paul (Minnesota). Denver (Colorado), Dallas-Fort Worth (Texas) và San Antonio (Texas), những thành phố Mỹ lớn nhất ở Plains, đều nằm ở vùng ngoại vi. Denver là trung tâm văn phòng trong khu vực, cũng như là trung tâm hoạt động tài chính phục vụ cho việc phát triển nguồn nhiên liệu ở phía nam Plains và ở phần lục địa phía tây. Dallas, cũng là một trung tâm cao ốc văn phòng của vùng tây nam của khu vực, giống một thành phố ẩm ướt ở phía đông nhiều hơn, trong khi đó thành phố Fort Worth nhỏ bé hơn – cách 50 km về phía tây – lại là trung tâm chăn nuôi gia súc và của các bãi chăn thả, đây rõ ràng là một phần của Plains. San Antonio là trung tâm thương mại lớn nhất nằm ở Nam Texas và là nơi có nhiều căn cứ quân sự lớn.

Nhiều thành phố với quy mô nhỏ hơn đôi chút, phục vụ cho các hoạt động của khu vực, cũng nằm ở vùng ngoại vi – chẳng hạn như thành phố Tulsa (Oklahoma) và Omaha (Nebraska). Các khu vực dịch vụ của các thành phố này chụm lại xung quanh các vùng cận biên của Plains, hình thành những vùng kéo dài từ đông sang tây bao trùm cả khu vực này.

Hầu hết các thị trấn của Plains, đều trở thành các trung tâm vận chuyển, thường gắn liền với các tuyến đường sắt. Những thị trấn làm ăn phát đạt vẫn duy trì một vài dịch vụ vận chuyển, nhưng chúng cũng trở thành những trung tâm buôn bán có uy tín trong khu vực. Một vài thị trấn còn được hỗ trợ bởi những điều kiện đặc biệt về địa điểm – chẳng hạn như thành phố Oklahoma và Tulsa đều là những trung tâm dầu mỏ quan trọng. Wichita, Kansas là trung tâm sản xuất các máy bay cỡ nhỏ.

Trong ba thập niên qua ngành công nghiệp chế biến thịt bò đã vươn tới nhiều khu vực nhỏ bé hơn của Plains. Trước kia, ngành công nghiệp này tập trung ở Midwest, nơi có các phương tiện máy móc to lớn và cồng kềnh. Sự thay đổi về công nghệ trong ngành giết mổ gia súc, sự phát triển của những khu vực chăn nuôi trên Plains, và các mô hình marketing ngày càng đa dạng hơn đã dần dần làm cho những nhà máy nhỏ hơn, đóng gần những nơi chăn nuôi mới của những thị trấn nhỏ bé hơn của Plains tiết kiệm hơn.

Các tuyến đường vận chuyển trên Plains ban đầu được xây dựng với mục đích đi xuyên qua khu vực này chứ không phải để phục vụ nó. Vì vậy, phần lớn các đường cao tốc chính và các tuyến đường sắt chạy từ đông sang tây đi xuyên qua Plains, và chỉ có một vài tuyến đường chạy từ bắc tới nam.

(Nguồn: Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Việt Nam)