Ba bài học về quản lý lãi suất ngân hàng

Công tác điều hành lãi suất trong thời gian gần đây có những động thái tích cực đó là, ngay từ ngày 26-2, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành Thông tư số 07, chính thức quy định về việc cho phép các tổ chức tín dụng cho khách hàng vay VND theo lãi suất thỏa thuận.
 

Điểm mới của Thông tư này là, từ nay, các Ngân hàng thương mại (NHTM) có thể thỏa thuận với khách hàng để cho vay với lãi suất cao hơn lãi suất trần và nới rộng thời gian cho vay, nhằm đáp ứng nhu cầu vốn trực tiếp phục vụ đời sống của cá nhân, hộ gia đình của khách hàng vay.
 

Ngay khi Thông tư 07 này có hiệu lực, hầu hết các NHTM đã điều chỉnh tăng lãi suất các khoản vay trung và dài hạn theo đúng thực tế tình hình và đã không còn cảnh phải tìm mọi cách để thu các khoản phí hợp lý ngoài lãi suất như trước. Tiếp đó, ngày 9-4, NHNN có Công văn số 2651/NHNN-CSTT yêu cầu các NHTM cung cấp mức lãi suất cho vay thỏa thuận bằng VND.
 

Những hoạt động điều hành trên đã mang lại những kết quả bước đầu tích cực theo nhiều hướng, cả về tăng vốn huy động và cho vay, cũng như cân đối cung-cầu, lành mạnh và minh bạch hoá thị trường tài chính, nhất là giảm dần lãi suất cho vay. Từ ngày 13 đến 18-4, thị trường liên tục đón tin các NHTM công bố biểu lãi suất huy động (LSHĐ) mới và hầu hết các thành viên trong hệ thống đều đã có điều chỉnh. Lãi suất huy động VND ở nhiều kỳ hạn đã lên hơn 11%/năm, mức cao nhất có ở Ngân hàng Nhà Hà Nội (Habubank) với 11,99%/năm. Ngoài việc điều chỉnh lãi suất huy động, một số NHTM cũng đã chính thức công bố chính sách lãi suất cho vay trong thời gian tới. Tại SHB, thông báo cho biết, lãi suất cho vay ngắn hạn bằng VND đối với các doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể vay sản xuất kinh doanh là 14,0%/năm; lãi suất cho vay ngắn hạn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, hộ sản xuất cá nhân khu vực nông nghiệp, nông thôn là 13,5%/năm; lãi suất cho vay trung dài hạn, áp dụng lãi suất cho vay thỏa thuận tối thiểu là 14,5%/năm; lãi suất cho vay tiêu dùng, kinh doanh bất động sản, kinh doanh chứng khoán 16%/năm...
 

Điều ghi nhận đáng mừng là dưới sự điều hành chung của NHNN, các thành viên khác trong Hiệp hội ngân hàng cùng cam kết ấn định và niêm yết LSHĐ, lãi suất cho vay bằng đồng Việt Nam theo hướng ổn định, hài hòa lợi ích giữa người gửi tiền - ngân hàng và khách hàng vay, phù hợp với quy định của pháp luật và chỉ đạo của Chính phủ. Hơn nữa, các NHTM tăng lãi suất để thu hút nguồn vốn trong dân cư, nhưng sẽ cố gắng không tăng quá cao mức lãi suất cho vay và khách hàng có thể thỏa thuận với ngân hàng khi vay vốn. Có nhiều cơ sở để tin rằng, cùng với thời gian, yêu cầu giảm dần mặt bằng lãi suất ngân hàng đang ngày càng được triển khai cụ thể hoá và có hiệu quả trên thực tế.
 

Từ thực tế thị trường tài chính-ngân hàng và quản lý của NHNN thời gian gần đây cho phép rút ra ba bài học mới sau:     
 

Thứ nhất, cần mạnh dạn giảm bớt can thiệp mang tính hành chính, đồng thời nâng cao hơn tính chỉ đạo và kiểm soát vĩ mô của NHNN trong hoạt động quản lý Nhà nước đối với khu vực ngân hàng, nhất là thông qua các công cụ của chính sách tiền tệ, như thị trường mở, lãi suất chiết khấu, dự trữ bắt buộc và các hoạt động thanh, kiểm tra các giám sát từ xa để điều tiết thị trường và hướng thị trường đến lãi suất mục tiêu. NHNN cũng nên thực hiện tăng cung tiền một cách có trọng điểm, có điều kiện đối với đối tượng tiếp nhận. Với các NHTM đã huy động được vốn kỳ hạn ngắn, thì NHNN có thể thực hiện Swaps kỳ hạn đối với các nguồn vốn huy động, nhằm hỗ trợ cho các NHTM này thực hiện các khoản cho vay trung và dài hạn đối với các dự án phát triển kinh tế-xã hội được NHNN định hướng lựa chọn theo mục tiêu của Chính phủ đặt ra.
 

Thứ hai, tăng cường sự linh hoạt và đồng bộ của các công cụ chính sách và các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan trong sự đồng thuận và dựa trên luật pháp. Nhất là lựa chọn đúng các mục tiêu ưu tiên phù hợp cho từng thời kỳ chính sách, không khiên cưỡng áp đặt mục tiêu bằng mọi giá, đồng thời không kỳ vọng vào quá nhiều mục tiêu cho một chính sách đang triển khai. Đặc biệt, sự đồng bộ về chính sách lãi suất với tỷ giá và quản lý ngoại tệ trong thời gian qua đã giúp ổn định hoá và giảm áp lực cân đối cả vốn ngoại tệ và nội tệ trên thị trường tài chính trong nước đã là minh chứng tốt cho cho bài học này, cũng như cho thấy rõ hơn những thành công trong hoạt động điều hành của NHNN. Tuy nhiên cần nhấn mạnh rằng, tính đồng thuận và các nguyên tắc thị trường trong kinh doanh ngân hàng không mâu thuẫn nhau, mà có thể hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau trong quá trình hoạt động của các ngân hàng trên cơ sở hài hoà các lợi ích trong hoạt động ngân hàng, nhất là lợi ích trong quản lý vĩ mô Nhà nước với lợi ích kinh doanh của NHTM, lợi ích của các ngân hàng, người gửi tiền với lợi ích doanh nghiệp.
 

Tôn trọng thị trường là việc phải làm để tránh méo mó thị trường, để cung cầu vốn gặp nhau theo các kênh và điều kiện hợp lý và thuận lợi nhất, các lợi ích sẽ tự dung hoà và góp phần kiềm chế  lãi suất  một cách hợp lý, và lãi suất tất yếu sẽ giảm. Đồng thời, việc ra quyết định quyết đoán dựa trên các thông tin nghiệp vụ và thị trường đầy đủ, chính xác, cập nhật và xem xét các ý kiến phản biện đa chiều, nhất là của các NHTM, doanh nghiệp và các nhà khoa học, là cần thiết cho hoạt động điều hàng của NHNN, cho phép nâng cao dần tính đúng đắn và hiệu quả của NHNN trong kinh tế thị trường ở nước ta.
 

Thứ ba, cần cân nhắc đầy đủ tính hai mặt của quản lý theo trần lãi suất ngân hàng. Ngoài ra, để  sớm hoàn thiện cơ chế thị trường trong quản lý khu vực ngân hàng, trong đó có quản lý lãi suất, cần sớm có sự hoàn thiện hơn cơ sở luật pháp cho hoạt động này. Thực tế cho thấy, việc áp dụng lãi suất cho vay thoả thuận, việc linh hoạt điều chỉnh trần LSHĐ sẽ có những tác động tích cực đến thị trường tài chính-ngân hàng nói riêng, nền kinh tế nói chung, nhất là tạo thuận lợi cho việc tăng huy động vốn cho đầu tư xã hội thông qua hệ thống ngân hàng và nâng cao vị thế ngân hàng trong nền kinh tế; Bỏ trần LSHĐ sẽ giúp các cơ quan quản lý có thông tin về các động thái, diễn biến của thị trường chính xác, minh bạch, rõ ràng hơn và ra các quyết định quản lý thích hợp, hiệu quả hơn. Cơ chế thị trường sẽ sớm xác lập và hoàn thiện hơn, và do đó tăng sức hấp dẫn của môi trường đầu tư trong nước với các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài; Gia tăng cơ hội và lợi ích cho doanh nghiệp trong tiếp cận nguồn vốn ngân hàng và trong đầu tư xã hội. Nguồn vốn ngân hàng huy  động được  dồi dào hơn và có tính thanh khoản cao hơn; các doanh nghiệp sẽ có thể nhận được lãi suất cho vay của các ngân hàng  thấp dần  nhờ hệ quả của áp lực quy luật cung - cầu thị trường và áp lực cạnh tranh giữa các ngân hàngcũng như sự hỗ trợ thích hợp của NHNN như đã nêu trên.
 

Việc gỡ bỏ đồng bộ trần lãi suất ngân hàng cả đầu vào và đầu ra còn giúp loại bỏ những loại bỏ các doanh nghiệp kinh doanh yếu kém, các dự án vay không mang tính thị trường hay có tính đầu cơ cao; đồng thời tăng nguồn vốn đầu tư cho những dự án kinh doanh sản xuất hiệu quả; Gia tăng lợi ích của người gửi tiền vào ngân hàng và kích thích tiết kiệm chi tiêu xã hội, giảm bớt lượng tiền trong lưu thông, hạn chế đầu cơ không có lợi vào các hoạt động kinh doanh khác, như chứng khoán, bất động sản, góp phần giảm lạm phát, tăng luông vốn đổ vào trong nước trong nước từ các nguồn vốn rẻ trên thế giới… Ngoài ra, việc bãi bỏ trần LSHĐ bất chấp những điều kiện chưa chín muồi cũng có thể phát sinh những hệ quả bất lợi khó lường định, như có thể gia tăng các hoạt động cạnh tranh không lành mạnh, lừa đảo và quá trình dịch chuyển nguồn vốn bất thường, nếu kiểm soát không tốt lại có thể tạo những làn sóng rút tiền và gửi tiền theo tâm lý đám đông, tạo vòng xoáy xáo trộn luồng vốn, cơ cấu vốn và các kế hoạch kinh doanh của các ngân hàng, cũng như của vốn đầu tư xã hội.
 

Để sớm thực hiện và góp phần kiềm toả những mặt trái, phát huy những tác động tích cực của việc bãi bỏ trần LSHĐ, cần thực hiện điều chỉnh thường xuyên hơn việc mềm hoá biên độ trần LSHĐ theo sát với lãi suất cho vay thoả thuận và cân đối cung-cầu, cũng như bảo đảm tính thanh khoản trong hoạt động của các ngân hàng. Đồng thời, cần thúc đẩy chuẩn hoá và lành mạnh hoá các ngân hàng theo kế hoạch tái cơ cấu và yêu cầu chung, sát nhập các các ngân hàng không đủ vốn điều lệ theo pháp định và kiên quyết loại bỏ các cá thể yếu, cũng như thúc đẩy hoàn thiện cơ chế giám sát, kiểm soát, xử lý các rủi ro tài chính-ngân hàng; tăng cường các hoạt động thanh tra, các hoạt động thông tin, chủ động phòng ngừa và xử lý các yếu tố tâm lý và tin đồn, đầu cơ, lũng đoạn và gây nhiễu, cạnh tranh không lành mạnh trong nội bộ ngành ngân hàng; cũng như tăng cường giáo dục cho các bên kiến thức và trách nhiệm cá nhân và xã hội khi vay và cho vay. Tăng cường hoàn thiện hơn các công cụ quản lý khác như mức vốn điều lệ, hạn mức tín dụng, mức dự trữ, tỷ lệ nợ quá hạn, quy mô và cơ cấu huy động và cho vay, các báo cáo giám sát bắt buộc, hệ thống kế toán và năng lực quản trị và các tiêu chí an toàn thích hợp trong hoạt động ngân hàng. Việc tham khảo các kinh nghiệm của các tổ chức tế và quốc gia khác về quản lý các hoạt động ngân hàng nói chung là rất hữu ích, trong cả trước mắt và lâu dài.

[ Trở về]